- Catégorie parente: Documents et Debats
- Catégorie : Débats, documents à l'appui
Quin occitan per deman ? (Occitan, ou Patois? Le débat.)..
Si es vertat que l’occitanisme diu voler, non pas simplament la subrevida (mès o mens simbolica), mes la vida efectiva de l’occitan, la resocializacion rapida e massiva d’aquesta lenga es alavetz una necessitat absoluda. Tot occitanista que se dona una tala finalitat, e qu’es un pauc consequent, ne sirà conscient, convençut, e i trabalharà pel milhor de sas capacitats e possibilitats. Aquò estant, compte tengut de l’evolucion de nòstra societat e, sustot, del contèxte actual de l’occitanisme (« dels occitanismes », caldriá dire per èsser mès en adeqüacion ambe la realitat), òm a le dreit – e le dever istoric – de (se) pausar la question : de quin occitan volèm la resocializacion ? Quin occitan volèm per deman ?
D’efèit, unas practicas lingüisticas, conscientas o pas, e qu’existissen dempuèi ja qualques annadas, semblan mès qu’alarmantas per çò qu’es de la qualitat de la lenga ensenhada a las generacions novèlas (doncas parlada e eventualament transmesa per elas), mes tanben quant a l’ideologia implicita que tròp sovent baileja a l’amagat l’aprendissatge e la remesa en circulacion sociala de la lenga (per l’escòla, les centres de formacion, les eveniments culturals, les mediàs occitanistas, etc.). Ma tòca es pas ací de fèr le procès de qualqu’un, o de lançar anatèmas, mes d’explicitar e fèr partejar una presa de consciéncia : la d’un perilh que, a l’ora que s’esfaçan o se van esfaçar les darrièrs locutors « naturals », pòt èsser mortal per la practica de la Lenga d’Òc mes tanben per l’avenidor de la vida comuna qu’aquela practica engendra o, al mens, diuriá engendrar. Aquel dangièr existís sonque perque nòstras bonas intencions e accions s’acompanhan rarament de la distància e de la pensada necessàrias a una practica instruida, preses que sèm per las multiplas urgéncias que nos assautan e per faussas evidéncias. Es d’autant mès imperatiu qu’una soscadissa comuna e benvolenta s’instaure, sens demorar, sus la natura de la lenga que volèm promaure dins nòstres discorses e per elis, quina fòrma que prengan. Las qualques remarcas que seguissen vòlen solament ajudar a-n-aquela reflexion e al debat espandit e decisiu que se fa necessari :
I. La qualitat de la lenga
Çò qu’ausissen en primièr les astrucs qu’escotèren de parlaires « naturals » desempuèi l’enfància, es la pèrda d’una fonologia e d’una fonetica autenticament occitanas. « L’occitan, aquò’s de catalan prononciat ambe l’accent francés», me disiá i a gaire un estudiant aragonés que sortiá d’un collòqui occitanista ; òm auriá tòrt d’i véser pas qu’una galejada : es una vertat constatativa . N’entendèm de locutors novèls del lengadocian (sovent passats per una Calandreta e pels corses del segondari) que le pronóncian a la francesa, de la dubèrtura de las vocalas al desplaçament d’accent tonic en passant per l’abséncia d’assimilacion entre duas consonantas a una frontièra de mots o l’abséncia d’elision de las polisillabas que determinan un nom , eca. ! Dins aquel cas, les locutors novèls pronóncian coma es escrit, çò que senhala alavetz una pedagogia inadaptada perque tròp fondada sus l’escrit e/o un oral professoral ja inautentic. Aquò dit, es vertat qu’òm poiriá considerar aquela inautenticitat coma un fenomèn irreversible, un veredicte de l’istòria, que – per realisme – siriá bon de s’i resignar. Mes le problèma es que la pèrda de substància s’arrèsta pas aquí : tròp sovent les aprenents se vesen impausar fòrmas (lexicalas, verbalas, sintaxicas, eca.) totalament estrangièras al lor environament local e/o regional, quand s’agís pas de sintaxis tipicament francesas (nòstra premsa, ailàs, ne balha regulàriament de polits especimèns) o neologismes tombats de sabèm pas quin cèl lingüistic : atal posquèri descubrir un incredible « alesedor », que designava, dins al mens una de nòstras Calandretas, çò que le monde del parçan nomenan simplament e plan legitimament « cort de recreacion » o « pati ». Mes si se cal interessar tanben a çò que disen le monde del vilatge d’al costat… !
Pel monde que son pas sords, le constat es mès que preocupant. Mas peregrinacions de cantaire e de professor de lenga d’Òc me menèren en mantun lòc d’ensenhament de nòstra lenga : i constatèri sovent que compreniá pas res, o pauc, a las questions d’unis escolans, talament la prononciacion èra defalhenta ; que l’ensenhaire corregissiá pas las errors per las rectificar ; que le quiti professor – titulari, pasmens, d’un C.A.P.E.S. d’occitan – mestrejava pas vertadièrament la lenga, al punt de fèr fautas d’acòrdi grossièras, basicas, al punt de s’enganar dins la diferéncia d’emplec entre passat compausat e passat simple (preterit), al punt de saber pas, de còps, utilizar corrèctament le mòde subjonctiu (quitament dins una frasa al present). Se vetz, aquel constat – qu’es pas sonque le miu, se’n manca plan – es pas gaire relusent e rend pas gaire optimista. Ara, aquela constatacion, fèita per que nos interroguèm vertadièrament suls nòstris metòdes e contenguts d’ensenhament e de transmission, la fasquèri pas jamès per çò qu’es dels locutors (escolans e mèstres) de las duas Bressòlas que me fosquèt donat de conéisher dempuèi que som occitanista . Cèrtas, es benlèu pas estrictament le catalan rosselhonés que i es totjorn ensenhat mes al mens la mestresa de la lenga resplendís en çò de professors que son d’una exigéncia granda quant a la qualitat e l’autenticitat de la lenga que se transmet. Aquela dobla exigéncia, cal absoludament que siá la nòstra :
- si volèm pas ensenhar una lenga de farlabica, una lenga qu’existís pas ;
- si volèm per consequent crear o manténer un ligam de compreneson lingüistica e de reconeishença mutuala entre les locutors novèls e les locutors « eretièrs » presents abitualament a l’entorn.
Fàcia a l’afirmacion d’una tala exigéncia, sèi plan çò que d’unis van replicar : la fòrma de la lenga ensenhada impòrta pauc, çò que compta es que les aprenents sián iniciats a una cultura pel biaish de l’aprendissatge de la lenga . De segur, cap de lenga existís pas en defòra d’una cultura e aprene una lenga es aprene una cultura, l’una va pas sens l’autra . Mes cossí véser pas que la resocializacion de l’occitan pòt sonque passar, per èstre efectiva, per l’aprendissatge d’una lenga-cultura que siá pas destacada del territòri mes, al contrari, tenga compte al maximom de l’inscripcion de l’aprenent dins un contèxte totjorn especific? Salvarem pas la lenga d’Òc sens tornar téisher aquel ligam de compreneson lingüistica e de reconeishença mutuala entre parlaires « ancians » e « novèls », ligam que es tanben un pont entre generacions. Concretament : quin benefici de recuperacion sociala podèm esperar de l’ensenhament d’una lenga artificiala que subreviuriá embarrada ? E finalament qué cercam : l’instauracion d’un idiòma novèl parlat per qualques happy few (fosquèssen qualques milierats), l’establiment arbitrari de la nòvlenga de l’entre-se occitanista, o la revivificacion d’una lenga istorica e populària, que cèrtas malauteja, mes polsa encara? D’autra part, si es vertat que çò que compta es l’iniciacion a la cultura, quina que siá la fòrma de la lenga ensenhada (e ensenhaira), alavetz perqué butar pas aquela logica – absurda – duscas a son extremitat e ensenhar pas en gascon en país lemosin, en lengadocian en Provènça e en provençal en Gasconha ?
Una de las faiçons de negar le peish, de soscar pas, de respondre pas a-n-aquelas questions, sirà de las declarar excessivas, doncas inexistentas. Pr’aquò, l’experiéncia (la mia mes tanben la de l’occitanisme) pròva – ailàs ! – que l’excès es pas de mon costat : de monde pus illustres que ieu jà metèren en evidéncia que la distància qu’existís , al còr d’una mèma lenga supausada, entre un sistèma lingüistic A e un sistèma lingüistic B, pòt fèr que l’intercompreneson siá pas mès assegurada. N’es atal del Robèrt Lafont quand compara e opausa una frasa d’occitan populari e autentic - « l’ibronha envoièt un còp de solièr al rainal » – amb una frasa tipica de l’ipercorrectisme caracteristic d’unis occitanistas : « l’embriac mandèt un còp de sabaton a la volp » . Ara, aquela distància excessiva – produita pel tròp grand alunhament de dus nivèls de lenga entre elis o per una tròp granda diferéncia sintaxica o foneticò-fonologica – si es mortala per l’intercompreneson, l’es per consequent tanben pel sentiment de reconeishença mutuala que se pòt installar entre le neolocutor e le locutor eretièr. Aquí, per exemple, çò qu’un ensenhament fondat sus una tala distància pòt donar concretament : un licean torna dire a son grand çò qu’a aprés en occitan en classa : « Ai sempre fam ». De qué arriba si le parlar del parçan ditz puslèu e unicament : « Èi totjorn talent » ? La reaccion del grand es immediata : « Ce que tu dis toi, c’est de l’occitan, ici on parle le patois, ce n’est pas pareil… ». Le grand se reconeish pas dins çò que parla le felen, le qual pensa sul pic que le patoès de la familha es pas le « vertadièr » occitan o de « bon » occitan, que doncas es efectivament un « patoès », un derivat, una jos-lenga, e que i a clarament una diferéncia d’esséncia entre aquel parlar local e la lenga ensenhada a l’escòla. Comprenèm alavetz las considerablas devastacions, dins l’airal de las representacions e de las practicas socialas, ligadas a una tala « pedagogia ». D’unis trobaràn, plan segur, qu’aquel exemple es tròp polit, tròp « talhat a faiçon », tròp caricatural, o que remanda pas qu’a d’excepcions raras. Creire aquò siriá se tranquillizar a bon prètz e voler véser pas qu’aquela mena d’ensenhament es frequent e totalament contra-productiu : fa pas qu’afortir inconscientament dins la pensada del monde, e amb una totala bona fe, la vièlha opausicion entre « patoès » e « occitan ». L’ironia de l’istòria es que l’occitanisme, e ambe rason, se crebèt pendent d’annadas – e se crèba sovent encara – a explicar que le patoès e l’occitan, « aquò’s parièr, aquò’s la mèma lenga »… Mes perqué le pòble, encara estacat a la lenga, diuriá creire aquel occitanisme vist que, d’un autre costat, a causa de la distància lingüistica, e de còps culturala, manifestada dins fòrça de sos discorses, li demòstra tròp sovent, en practica e en situacion, çò contrari ?
Ba disi en pesant cada mot : las practicas lingüisticas de qualques unis d’entre nosautris, de segur plens de bonas intencions mes pas pro senats , frenan la (re)socializacion de la lenga e son un espaurugal per un grand nombre de parlaires potencials que serián prèstis a retrobar un usatge social de la lenga. Si no’n gardam pas, aquelas practicas totalament anti-pedagogicas acabaràn per inventar una vertadièra diferéncia entre patoès e occitan, dins la practica coma dins las representacions mentalas e socialas ; en gròs, a las elitas urbanizadas : l’occitan ; a çò que demòra del pòble dels barris o del campèstre : le patoès. Naturalament, aquel apartheid lingüistic e cultural sornarut es pas ni generalizat ni tanpauc irreversible , mes ne cal pas dobtar : es en camin. Tanben, que me siá permés d’èsser solemne : es ara, es a dire dins las qualques annadas que venen, quand se van morir les darrièrs locutors « naturals », quand mès d’un d’entre nosautris sent le besonh d’una etapa novèla dins la formalizacion de la lenga e s’acampa ambe d’autris en un Congrès de la Lenga o una Academia Occitana, quand le vòte d’una lei decenta per las lengas de França es pas jamès estat tant a posita, es ara, doncas, que tot se jòga…
Se cal pas enganar : ma presa de pausicion se vòl unicament pedagogica. I véser una ataca anti-intellectualista, o una prusor populista passadissa, siriá una mespresa per çò qu’es de mas intencions e motivacions, una manièra d’ignorar a bon compte le problèma expausat e, malurosament, una faiçon de le perennizar. S’agís pas ací de negar le fenomèn dels nivèls de lenga, practicat – conscientament o pas – per cadun ; egalament, s’agís pas tanpauc de refusar a qui que siá, entre autris a l’artista, le dreit de parlar e d’escriure coma li agrada (e mès le dreit de ba fèr mal, d’èstre incomprensible, incomprés, pedant, ridicul, etc.). Tanben se’n manca qu’aja ieu l’illusion de presicar l’ensenhament d’un parlar « rural » ; cal pas somiar : les locutors novèls de l’occitan parlaràn pas jamès coma nòstris aujòls païsans . Es simplament (si se pòt dire…) question, çò primièr, de logica e d’eficacitat : voler tornar socializar l’occitan en ensenhant una lenga « fòra sòl », separada del vivièr lingüistic territorial – qu’es pas encara assecat, malgrat çò que disen – es tant inutil e contraproductiu coma voler aprene a nadar en defòra de l’aiga, sens comptar qu’aquò es anar enrè, en deçà de las aquisicions pedagogicas d’un Antonin Perbòsc o d’un Celestin Freinet, que sapièren mostrar tota l’importància e la pertinéncia de la dubertura de l’escòla sul mitan pròche de l’escolan. Se sap que quand le mitan cultural – doncas afectiu – de l’escolan demòra darrèr la pòrta, l’academisme e l’òdi de çò qu’òm es son pas jamès plan luènh. Ara, es que l’occitanisme se pòt permetre, dins l’estat actual de las causas, d’ensenhar e practicar a part una lenga sens assisa dins le territòri real concernit, es a dire sens agafar (lingüisticament, culturalament, istoricament, imaginàriament, afectivament…) las e les que i viven ?
Mes se tracta tanben, e aquò a una evidenta portada pedagogica, de fidelitat e d’estacament a una istòria, a un pòble, a un país. L’inautenticitat que denóncii ací desdenha – e aquò tanben nos ba podèm permetre? – non solament çò legat per l’istòria, mes tanben la lenga encore viva ençà enlà. Es a dire que i a un mesprètz plan fòrt – desapercebut, cèrtas, mes aquò càmbia pas res a l’afèr – de la realitat diacronica e sincronica que es la nòstra. Quantis occitanistas tolosans, dins la quítia vila de Godolin, utilizan sistematicament l’article istoric « le » (qu’es pas un francisme), o « dínquias » o « lièit » o « seré » ? Se pòden comptar, per demorar optimista, suls dits d’una man. L’immensa majoritat ditz « lo », « duscas » (quand es pas, e de mès en mès, « fins », que fa mès catalan), « lièch » e « serai » . Per ausir l’occitan mondin, cal anar escotar, dins les barris e les campèstres a l’entorn, e quin paradòxe !, d’occitanofònes non-occitanistas. Tot se passa doncas, dins nòstre mondet occitanista, coma si – per çò qu’es de la lenga – i aviá pas res agut d’interessant e de determinant abans nosautris, coma si i aviá pas res d’interessant e de determinant a l’entorn de nosautris. Illusion e pretencion de qui crei que tot comença amb el… Pr’aquò, la majoritat de mos camaradas occitanistas trobarián desconvenent, escandalós e ideologicament dobtós, qu’una persona que voldriá viure al Marròc, per exemple, s’abstenguès d’aprene la lenga de l’endreit – l’arabi populari, le berbèr – e s’adrecès als autoctònes pas qu’en arabi egipcian o en arabi dit « literari », sens parlar de l’arabi coranic . Alavetz cossí se fa qu’una tala practica, jutjada a bon dreit elitista, e al mens inadaptada, semble – als mèmes – impossibla al Marròc mes finalament possibla ací, quitament si se fa inconscientament la maja part del temps ? E cossí ne sèm arribats aquí ?
La manca de pedagogia e de reflexion, la manca d’intelligéncia de situacion, per patents que sián, explican pas tot. Al long de las annadas e d’una regulària observacion de las parladuras occitanistas , apareish que l’aveniment progressiu d’aquel occitan de laboratòri, estrangièr al substrat populari, correspond a la pujada progressiva e vigorosa – al còr de l’occitanisme – d’un imaginari sociopolitic plan determinat, quitament si un grand nombre de militants se’n mainan pas, per manca de reculada sufisenta , e tanben perque es pas totjorn evident, malgrat la pus valenta volontat, d’identificar la natura d’aquel famós « aire del temps » que respiram, de bon grat o pas, dins la vida e l’accion ara per ara. « Pro d’actes, mots ! » disiá le filosòfe Merleau-Ponty : i a moments ont d’efèit se cal saber pausar, e sortir de l’activisme, per soscar dialogicament a çò que fèm, a çò que sèm e volèm èsser. Doncas, es temps ara de’n venir a l’examèn dels fondaments ideologics d’aquelas practicas lengatjièras que menaràn le nòstre combat a la catastròfa si sortèm pas de l’illusion dogmatica que representan :
II. l’ideologia sosjacenta
Le concèpte que me sembla poder englobar e acaptar las diferentas modalitats ideologicas que se manifèstan ençà enlà es le de puretat. Una brava part de l’occitanisme actual se replega – e tant mès dangerosament qu’aquel replegament es ni percebut coma tal ni tematizat – sus una autra fòrma d’autenticitat que la qu’èi evocada pus naut. Es de bon comprene : en denonciant l’inautenticitat d’una lenga elaborada in vitro, reivendicavi implicitament l’autenticitat d’una lenga qu’existís in vivo. Mes solament, per mès d’un d’entre nosautris, la lenga reala, encara viva dins le pòble, es pas la lenga vertadièra : per elis sola compta la lenga tala coma diuriá èstre, es a dire tala coma la Sciéncia lingüistica o la Literatura o l’Istòria la pareishen definir dins sa puretat lingüistica e/o originala. Çò qu’a per consequéncia que s’estiman mès ensenhar çò que se diuriá dire puslèu que çò que se ditz realament. M’escasèt de reculhir le testimoniatge dolorós de locutors eretièrs corregits per de joves missi dominici mandats pel campèstre per i espandir la Bona Paraula lingüistica : « Cal pas dire « la fòrma », cal dire « la forma »… » . Qui vetz pas le caractèr pretenciós e repugnant d’un tal proselitisme ?
De fèit, tot se passa coma si viviam imaginàriament dins « le monde coma si » , que correspond practicament a la formula dels matematicians : « Supausèm le problèma resolgut »… E, en efècte, tròp sovent l’occitanisme se compòrta coma si le problèma èra resolgut : tot le monde, dins le nòstre país, sap çò qu’es l’occitan, tot le monde a assimilat que l’òc e le patoès aquò’s la mèma lenga, tot le monde coneish l’istòria, denóncia le « genocidi cultural » e demanda la « reparacion istorica », compren l’adopcion de la grafia dels Trobadors modernizada, mestreja la problematica « grafia normalizada/grafia mistralenca », vòl la resocializacion de la lenga, consent a la distincion dialècte/lenga estandard, domina una terminologia occitanista pas totjorn evidenta e rarament neutra , e sustot : cadun/caduna vòl absoludament que La Nòrma li siá impausada, sola e unica, per sortir d’una pluralitat lingüistica aissabla que quita pas d’embestiar tot le monde quand tot le monde se vòl exprimir, a l’oral coma a l’escrit. E puèi, dins aquel « monde coma si », i a una poténcia publica occitanista capabla d’impausar La Nòrma academicament o politicament, aquela Nòrma que tot le monde espèra coma una desliurança…
Ara, qui que siá que vòlga plan sortir d’aquela pantaishada saurà qu’aquò’s pas vertat : le problèma es pas resolgut, e se’n manca, e nos demòran d’annadas e d’annadas de pedagogia al davant si volèm vertadièrament sortir de las carrièras bòrnias e dels malentendus creats per l’ignorància, l’illusion, la páur e la caricatura de l’autre. E es pas vertat tanpauc que « las gents », entre autras les occitanofònes « naturals », se desiren rassegurar, dignificar e normalizar per l’adopcion d’una nòrma unica fonccionant coma una koinè nacionala occitana : le pòble occitanofòne manifèsta cap de volontat massiva de voler transformar sa realitat lengatgièra viva e fluctuanta en artefact unitari e regde. Perqué ? Perque aquel pòble viu desempuèi sègles la pluralitat lingüistica, e aquela pluralitat – que jamès empachèt pas la transmission ni l’expression, quina que’n siá la modalitat, sabenta o populària - es ela qu’es viscuda coma la normalitat e pas le contrari. Vau pus luènh : si aquel pòble – qu’es totjorn d’endacòm, doncas totjorn particulari, jamès omogenèu – demanda pas qu’a parlar l’occitan de l’ostal, per costuma e estacament, vòl pas tanpauc que l’autre, le vesin, le limitròfe, le cantonal o le regional, siá « le mème », l’identic. Tot al contrari : i a, cèrtas, la preséncia inegalada de la lenga mairala mes, a l’encòp, la preséncia reconeguda e acceptada de las autras faiçons de dire, e le quiti gost d’aquela proximitat dins la diferéncia, d’aquela semblança dins la non-correspondéncia. « Pas de Ieu sens Tu » disiá le Martin Buber, e aquò’s vertat tanben de las practicas lengatgièras e culturalas : pas d’identitat sens alteritat. Sèm aquí al còr del processús dialectic de la pluralitat, al còr d’aquela mosaïca parlada que manifèsta – dins e per sa quítia practica – l’« equivocitat trantolhanta del monde » cara a l’Hannah Arendt . Es de segur la mès interessanta de las condicions umanas : aquela equivocitat trantolhanta, que quita pas d’interrogar e metre en moviment la lenga mairala e le monde, empacha la promocion imperialista de çò univòc, empacha la transformacion d’una de las parladuras possiblas en Esséncia, es a dire en Vertat una e unica, etèrna e obligatòria. Dins le fons, aquela pluralitat lingüistica animant un mème territòri installa una vertadièra democracia lengatgièra : pas de ierarquia absoluda ni de modèl unitari tot poderós que vendrián varrolhar les discorses en les normalizant , la pluralitat nos garda de « la foliá de l’Un », per fèr nòstra la prigonda formula del Felix Castan.
Qu’òm s’engane pas : las variacions de parladura son pas le caòs, son en interaccion ambe las recurréncias, ambe las qualas fan sistèma. Le rapòrt de la variacion a la recurréncia es pas le del libre arbitre a l’obligacion : s’agís en realitat de duas compausantas indissociablas del mème sistèma e tota lenga umana fonciona per aicesta interaccion . La variacion lingüistica, es la vida del lengatge. Noirís, coma fa l’afluent ambe’l riu, una nòrma d’usatge, nòrma que – totjorn practicada implicitament d’en primièr – desconeish l’omogeneïtat e le fixisme (que siá dins las prononciacions, la sintaxi, le vocabulari e tanben la morfologia) e se diu pas confondre ambe çò que s’opausa frontalament a-n-ela, a saber la Nòrma academica, fòrma lingüistica omogenèa e fixa, unica e « pura » (supausada purificada per l’Istòria, o la Literatura, o la Religion , o la Sciéncia, o per tot aquò a l’encòp). Aquela Nòrma academica es, ela, totjorn teoricament explicitada d’en primièr, e çò pus abitual es qu’aquela explicitacion siá a l’encòp una reivindicacion egemonica, e precedisca – al mens dins l’esperit de sos partisans – la temptativa d’una impausicion. Es forçadament a posteriori per rapòrt a la nòrma d’usatge mes la pretend remplaçar, en redusent la multiplicitat a l’Un e l’eterogeneïtat al Mème, es a dire en obrant de manièra totalitària contra la quítia vida del lengatge, contra sa democracia foncièra. Justament, es le moment que sèm a viure dins l’occitanisme ; le fòrça pragmatic e plan pedagogic « Use is meaning » , presat dels anglo-saxons, recula davant la religion de La Nòrma, religion plan continentala e mès particularament, coma se sap, plan francesa : nos es abondosament repapiat que per la comunicacion extra-locala, l’ensenhament e les mediàs, val mès aver un occitan « estandard » o una « lenga comuna » (gaireben le mème argument que le que servisquèt a justificar l’uniformizacion perpetrada per l’Escòla de la Republica). E per de qué val mès ? Se sap pas tròp, l’argument es rarament desvolopat, sèm acarats a una ideologia de l’evidéncia, ont las vertats ni se questionan ni se contèstan : « avèm besonh d’una koinè », es çò que repetís a tira-qui-pòt la doxa occitanista, alavetz perqué s’interrogar sus la realitat d’aquel besonh (existís vertadièrament ? Si es le cas, es le besonh de qui o de qué ?), sus la sia legitimitat (i cal respondre ? Perqué ? Cossí ?), sus la nòstra capacitat a le contentar, sus las consequéncias eventualas de sa satisfaccion o de son abséncia de satisfaccion, etc.
Ne demòra pas mens qu’avèm le dreit de nos demandar : cossí fasquèron, les occitanofònes, per se comprene, pendent sègles, abans l’aparicion de La Nòrma ? Cossí posquèrem, les occitanistas, publicar tant de revistas pan-occitanas (Oc, Occitania Nòva, Talvèra, Gai Saber, Vida Nòstra, Per Noste, Reclams, Leberaubre, Jorn, Aquò d’aquí, ne desbrembi e de las milhoras) en nos passant de La Nòrma ? E sustot : cossí podèm ensenhar e trasmetre, desempuèi qualques generacions ara, sens aquel referent suprème ? Enfin, cossí comprene la crida actuala per l’establiment (artificial) d’una « lenga comuna » ? N’aviam doncas pas de per abans ? Les locutors del lengadocian avián pas una lenga comuna ambe les parlaires del provençal, del gascon, del lemosin, de l’auvernhat, del vivarò-alpin, etc. ? Es que l’abséncia de Nòrma absoluda empachèt un jorn le manten e/o la reapropriacion de la lenga, sa defensa, son illustracion, es qu’empachèt un jorn l’intercompreneson, l’expression, la difusion e la creacion ? En un mot : viviam dins le pecat, dins una espècia de paganisme d’abans la Transcendéncia Unica, mes les prèires grands de la Lenga son venguts per nos salvar de las tenèbras…
D’unis trobaràn sens dobte desplaçat, exagerat, l’adjectiu « totalitari » avançat çai-sus. Les tenents occitanistas de La Nòrma son, plan evidentament, de braves democratas pastats de las milhoras intencions (salvar la lenga-cultura occitana) : luènh d’elis la volontat d’aclimatar camps de reeducacion lingüistica a nòstras latituds temperadas, luènh de ieu tota velleïtat de les en accusar ! Brembèm-nos çaquelà que l’adjectiu totalitario, nascut al còr del fascisme italian, sèrv d’en primièr a designar le desir de n’acabar ambe’l frammentario, le fragmentari , e a s’opausar al monde que « del quiti fèit de lor mentalitat son dispausats a èsser pas elis mèmes, mes a èsser capables d’aculhir la paraula de l’autre – il verbo altrui. » . Es doncas pas desconvenent de qualificar de totalitària tota volontat de reduire per la fòrça la diferéncia e le desacòrd, d’instaurar per la constrenta le regne de Çò Mème, de l’uniformitat . Mes quina fòrça, me diretz ? Quina constrenta ? L’occitanisme a cap organe de legislacion ni de repression ! Es vertat, e compte tengut de la mentalitat de commissari politic, perdon : linguistic, mostrada per d’unis de nosautris, podèm pas que nos en felicitar… En fèit, las causas se fan, en çò nòstre, a l’amagat e en doçor : ges de violéncia, l’exclusion subreptícia bastarà. E, d’efèit, sufís d’exclure sens ba dire – dels diccionaris, de las divèrsas publicacions, dels discorses radiofonics e televisuals – çò que sirà considerat coma tròp dialectal (mes en qué aquela practica es diferenta, alavetz, de la que fosquèt menada pendent sègles per la tan criticada Academia Francesa ?), tròp allogèna (mes curiosament sols les francismes – o considerats coma tals – patissen d’aquela allergia, òm se formaliza pas dels catalanismes o dels ispanismes de fèit que nos son impausats çai e lai, especialament jol pretèxte d’etimologia ). Per parlar clar e brèu : se cal desfèr de çò qu’es tròp populari. Perque le pòble es pauc fisable, tot contaminat qu’es pel virús del francés, es a dire pel virús francés, tot parasitat qu’es per un condicionament sociopolitic e cultural pluriseculari que le fa defalhent e ignorant (la famosa « alienacion », percebuda coma consubstanciala de las classas trabalhairas e a la quala escapan, evidentament, las elitas instruidas)…
Aquela vision implicita del pòble e de çò populari confessa le mesprètz ont son tenguts en realitat. Un autre còp, es quicòm de pro classic : le pòble es le « gròs animal » menaçaire, segon la formula de Platon, la bestiassa que cal saber téner d’una man de fèrre (l’Ancian Regime), o l’enfant que sap pas e que conven d’educar (la Republica). Atal, vist coma una matèria plastica que cal, de tot biaish, pastar al grat dels imperatius ideologics e de las necessitats etaticas, le pòble – quantitativament majoritari – es pr’aquò totjorn percebut coma marcat per la minoritat ; naseja ací un pessimisme etic implicit : a la plèba, incapabla d’autonomia e de luciditat, cal tutors, patricians capables de la purgar, quand fa besonh, de sas passions maishantas, umors lengatgièras compresas. Curiosament, les zelaires d’aquela profilaxia lingüistica semblan pas brica geinats pels gallicismes que s’emplègan dins d’autras lengas latinas : que l’ispanofòne diga « chantaje » o « coche », que le catalanofòne diga « xantatge », « croissant », « crupier », que le barcelonés pòsca dire « mèrci » al lòc de « mercès » o de « gràcies », etc., tot aquò lor pareish fèr partida dels escambis interculturals establits per l’Istòria e sirà jutjat « normal », es a dire inevitable, e puslèu positiu (les militants occitanistas son en general e en teoria partisans del mestissatge cultural). Tot parièr s’estonaràn pas qu’una lenga tan prestigiosa e mondialament espandida coma l’espanhòl pòsca coneisse pas La Nòrma, una e unica : d’efèit, òm i pòt dire e escriure « periodo » o « período », per prene pas qu’un exemple demèts plan d’autris, e la question « Y tú, ¿qué haces ? » pòt, dins aquela lenga, variar en « Y vos, ¿qué hacés ? », e recipròcament. En mès d’aquò, diràn que la segonda formulacion es « en espanhòl d’Argentina », jamès lor passarà pas pel cap de parlar de « dialècte argentin ». Que l’espanhòl, o l’italian, siá un e multiple a l’encòp, qu’aquela lenga conesca normalament la variacion, la fluctuacion, es per elis un afèr reglat. Avèm ací una actitud gaireben fenomenologica : se constata e descriu çò qu’es, mès exactament : les fenomènas, las causas talas coma nos apareishen. Mes aquela actitud càmbia tanlèu qu’es question de l’occitan : çò que sembla mès que bon al delà de las frontièras, e pels autris, sembla que valga pas res mès al dedins del país e per nosautris . Es que tocam ací a çò que concernís l’identitat pròpia e l’imatge que nos fèm de nosautris. E aquelis son, a l’evidéncia, pas viscuts positivament : una granda partida de l’occitanisme actual vòl pas mès assumir la fragmentacion inerenta al lengatge, aquela variacion que n’es çaquelà le « fèit nucleari » e que les mainatges ne son conscients tanlèu que se confrontan a las estructuras essencialas d’una lenga. Del moment qu’abandonam la descripcion fenomenologica per promaure ambe fòrça l’idealisme, la nòrma ideala, l’academisme – qu’èra pas duscas aquí qu’una temptacion permanenta, presenta, per exemple, dins Alibert – es a mand de triomfar. Aquel academisme, a l’encòp instrument e simptòma, carreja totis les hipercorrectismes, les etimologismes, les neologismes e les arcaïsmes que, dins l’occitanisme contemporanèu, caracterizan plan d’enonciacions regidas per un indenegable principi de plaser e son autant d’esquivas, de fugidas, per rapòrt a un principi de realitat (lingüistica) actualament aflaquit : la lenga que diuriá èstre tend a s’impausar (ailàs, pas sonque sul mòde imaginari) contra la lenga que es, e çò que duscas ara èra pas que normalizacion grafica se muda en normalizacion lingüistica … Mes siam claris : es normal que la Lingüistica mene sas recèrcas e ne fasca part. Es absoludament pas çò que sometèm a critica aicí ; çò que l’es, al revèrs, es la pretencion d’utilizar le saber aquesit per installar un dirigisme lingüistic cercant le restabliment d’una mitica puretat de la lenga e la consacracion (al mens simbolica) de la minoritat activa qu’a fèit la causida del purisme. Ara, aquel dirigisme es estacat a l’idèa implicita – e vaquí un segond constat de pessimisme etic – que le lengatge populari, ordinari e impur, es sens avenir. Aiceste seriá le grand afèr dels normalizators, del monde que legifèran al nom de la Sciéncia. Mes, noirit de dobte filosofic desempuèi ma prima joinessa, me pòdi pas abstenir de pensar : tot aquel polit monde legifèran, en vertat, solament al nom de la Sciéncia ?
La desfisança quant a la pluralitat de la lenga-cultura populària, quant a sa capacitat de creacion, a pas res de neutre. Pr’aquò, les fèits son testuts : de « monsieur », per exemple, le pòble fasquèt « mossur », puèi les derivats « mossuròt », « mossuradas », « mossuralhas », « mossurejar », etc. Per remplaçar aquel afrós gallicisme, La Nòrma nos vòl impausar « Sénher », que le pòble emplega exclusivament per parlar de Diu o a Diu (véser « Nòstre Sénher »). Perqué voler abolir aquela vertat lingüistica e mentala de fèit (la distincion e opausicion « mossur/Sénher »), vertat qu’a le meriti d’existir e de foncionar, al profièit d’una « pura » vertat supausada de dreit (l’unic « sénher »), portaira de confusion (la designacion de l’òme = la designacion de Diu) e que digús comprendriá pas ? Cossí véser pas que designar un èstre uman per un vocable desempuèi longtemps reservat a Diu seriá capvirar una certana vision del mond, una realitat antropologica manifestada pel discors ? Seriá alavetz, pel locutor « natural », eretièr, la mèma lenga, le mème monde mental, le mème imaginari ? E quin efèit li fariá d’èsser apelat atal per un novèl locutor? Aquelas questions son pas d’actualitat pel normalizator ; el, coma es estat dit, se coita de tornar cóser çò que fosquèt esquiçat. E « Sénher », per el, a fòrça meritis, que son tanben d’enjòcs ideologics :
– renosa ambe l’Atge d’Aur medieval, trobadorenc, e representa un revenge simbolic sus l’Istòria d’aprèps la catastròfa ;
– aparten atal a l’escrit mès nòble (pel normalizator, qu’es un letrat, l’escrit es superior a l’oral) ;
– s’abreuja en « En » - çò que l’identifica al catalan, idiòma fraire, nòble, prestigiٕós, quasi estatal, simbòl de seriós e de succès, sòrta de doble ultra-positiu e d’àngel gardian de l’occitan (l’estibatge a la Catalonha modèrna es viscut el tanben coma un revenge simbolic suls trebolaments de l’Istòria);
– revèrta « senyor », « señor », « signore », etc., çò que le sarra d’autras lengas latinas e l’alunha de l’abastardit « mossur », doncas l’alunha del francés…
Amb aquel exemple, dins le fons, tot es dit : s’agís ben de purificar la lenga en la purgant al maximom d’aquelis efèits malastroses de l’istòria que son les francismes. Ont vesèm que purificar la lenga es tanben purificar l’Istòria, en la tornant escriure, en la jogant contra ela mèma. « Mossur » es un produit de l’Istòria ? Aquò rai, le normalizator anirà cercar dins l’Istòria de qué esfaçar aquela error de l’Istòria : sufís de remontar a las originas, es a dire a l’epòca mitica d’abans la França. Se tròba aquí, al fons, la puretat : dins la non-França, l’a-França, çò fòra-França, l’anti-França, coma se voldrà dire… Le mot occitan d’origina francesa es pas considerat coma un vertadièr mot occitan mes coma una taca que cal esfaçar. Atal la fòrma « mème » serà regetada, mentre qu’es utilizada dans l’inter-sistèma, es a dire dins la lenga parlada majoritàriament ; òm optarà per « meteis », per l’ideal contra la realitat, per la puretat transcendenta contra l’impuretat immanenta, es a dire : contra la copulacion (istorica) ambe’l francés. Pauretat de l’occitanisme quand crei trobar son identitat dins la ràbia que desencadena contra la França e le francés ! Mediocritat de l’occitanisme quand es pas que reactiu, es a dire quand existís pas que contra, sonque « per rapòrt à… », non pas dins una afirmacion positiva e primièra de çò qu’es, mes dins una reaccion reflèxa e pas soscada, segonda, a l’espavental francimand ! Avuglament de l’occitanisme que s’infèuda alavetz sens se’n mainar al modèl negatiu tant asirat, e viu pas que per un combat que le subordina ! Èrrament de l’occitanisme que crei obrar liurament a l’instant ont renóncia sens ba saber a existir d’esperel e s’enclau dins una relacion mortifèra, de tipe repulsion-fascinacion, ambe çò que diu teoricament regetar (la taca francesa), mes que li fa besonh, fin finala, per demorar quilhat…
L’ironia de l’istòria es qu’aquel occitanisme del ressentiment pòt pas viure qu’en mimant inconscientament le poder francés : les países d’Òc fosquèron l’una de las victimas del centralisme (monarquic puèi republican) ? L’occitanisme se vòl donar un occitan « central » (ne podèm doncas deduire que i aurà d’occitans periferics, segondaris) ; sofrisquèron de l’uniformizacion culturala ? Sòmia pas mès que d’un occitan « estandard » (l’estandardizacion, es pas l’uniformizacion e la reduccion a l’Un ?) ; conesquèron le corset de l’academisme ? Cèrca a restancar e calmar la vida del lengatge dins de plan seriosas Academias ; les países nòstres pòrtan les estigmatas del mesprètz de l’elitisme francés envèrs le pòble ? L’occitanisme va produire d’unas elitas localas e regionalas que, parlant – coma se diu – al nom del pòble, inventaràn le mesprètz sòft (per l’indiferéncia, l’evitament, le contornament) ; patisquèron la ierarquizacion dels parlars e l’essencializacion de La Lenga inerentas a la constitucion de l’Estat-Nacion ? El va reconduire aquela ierarquia e aquela essencializacion al còr de la lenga minorizada que pretend defendre : la pausicion d’aquel occitanisme per çò qu’es de la question dels « dialèctes » me sembla d’aquel punt de vista totalament simptomatica. La nocion de dialècte fa partida, en çò nòstre, d’aquel matalàs d’evidéncias qu’i repausa una vision de las causas amplament partejada e que fa pas jamès l’objècte del mendre questionament. Pasmens, l’existéncia en se del dialècte es pas una evidéncia. L’occitanisme de las annadas 70 presentava sovent – e ambe rason – la lenga coma « un dialècte qu’a capitat », çò que sos-entendiá que i a pas de diferéncia d’esséncia entre lenga e dialècte mes una distincion circonstanciala e tota relativa – perque politica. Ausissèm ara una cançon plan diferenta quand, emès jos la pluma de lingüistas dels mès eminents, se parla del dialècte coma s’aviá una existéncia objectiva. Pr’aquò aicesta es luènh d’èstre verificada, si ne cresèm le quiti Ferdinand de Saussure: « Il est difficile de dire en quoi consiste la différence entre une langue et un dialecte. Souvent un dialecte porte le nom de langue parce qu’il a produit une littérature ; c’est le cas du portugais et du hollandais. ». Òm creiriá ausir parlar un gauchista de l’aprèps 68, de tant desentona le siu dire per rapòrt al dogmatisme que domina en nòstras sasons : « Les idiomes qui ne divergent qu’à un très faible degré sont appelés dialectes ; mais il ne faut pas donner à ce terme un sens rigoureusement exact ; nous verrons (…) qu’il y a entre les dialectes et les langues une différence de quantité, non de nature. ». Las divergéncias que ne parla son simplament las variacions o fluctuacions, geograficas e/o socialas, qu’èi evocadas precedentament mès d’un còp. Per el, es la diferéncia dins la quantitat de divergéncias que fa la diferéncia entre le dialècte e la lenga. Aquesta es doncas alavetz logicament plan mens marcada per la variacion enonciativa e coneish una unitat formala del còdi : es normada, estandardizada ; per aquò, es considerada coma pus « comuna » e benlèu coma le veïcul, entre autras causas, de la literatura e de l’administracion. Es tanben çò que nos ditz tot diccionnari basic de lingüistica . Mes dins le cas de l’occitan, e coma i a una solidaritat necessària entre la lenga e le dialècte , si le lengadocian, le gascon, le provençal, le lemosin, l’auvernhat, le vivaroalpenc, etc., son dialèctes occitans o dialèctes de l’occitan (coma es costuma de dire), alavetz ont es l’occitan ? Ont es l’occitan pròpiament dit ? Ont es coma lenga qu’existís e foncionna a part de sos dialèctes ? Ont es coma idiòma realament existent e doncas coma referéncia per rapòrt a la quala se destacarián sos dialèctes ?
En realitat, l’occitan es pas enlòc mès que dins aquela pluralitat lingüistica practicada a l’oral coma a l’escrit sul siu territòri istoric. Parli lengadocian, gascon, lemosin, provençal, auvernhat, vivaroalpenc, etc., alavetz parli (l’) occitan, es a dire obligatòriament un occitan, e non pas un dialècte (de l’) occitan ; alavetz parli una lenga dins una de sas modalitats geograficas e/o socialas perque, èstre de situacion, pòdi pas parlar qu’una lenga en situacion. En vertat, pòdi pas parlar la Lenga, perque es una abstraccion ; parli una certana lenga, una lenga totjorn particulària, totjorn singulària : la mia. Es aquò que discor e pas quicòm mès. Le dialècte, per parlar clar, es una invencion del lingüista , pel milhor un concèpte operatòri, es a dire una idèa generala que li permet de trabalhar, dins aquel cas : d’analizar (de separar, distinguir) les divèrses compausants d’una sola e mèma lenga. Mes se pòt sortir d’aquel aprochament scientific, es a dire abstrèit (de realitat sonque mentala, destacada del viscut qu’estúdia e totjorn segonda per rapòrt a-n-el), se pòt arrestar de confondre la carta e le territòri. Si causissèm le territòri, renosam amb un apròchi fenomenologic de las causas, ambe l’experiéncia qu’avèm del monde, experiéncia que per èsser familiara es pas mens vertadièra – dins un autre domeni – que l’examèn o l’experimentacion de tipe scientific, e qu’a l’avantatge sus elis d’èsser primièra, es a dire fondamentala e originària. Es aquel apròchament qu’anima l’espiar clarvesent d’un Tomàs d’Aquin, puèi d’un Nicolas de Lyre, que le lor testimoniatge, als sègles XIIIen e XIVen, me pareish rendre compte plan milhor de la realitat lingüistica que fòrça analisis « objectivas » del scientisme contemporanèu :
« Dins una mèma lenga [lingua] trobam divèrsas faiçons de parlar [diversa locutio], coma apareish en francés [parlar de l’Isla de França], en picard, e en borguinhon ; pr’aquò s’agís d’una mèma lenga [loquela]. »
« Malgrat que la lenga francesa siá una, les que son de Picardia la parlan diferentament de les qu’abitan París ; e per aicesta diversitat [varietas en latin], òm pòt percebre d’ont ven qualqu’un. »
Quitèm doncas de considerar l’occitan coma una fòrma supra-dialectala, mentre que se ten pas en defòra d’aquelas modalitats qu’arrestam pas de presentar coma dialèctes, çò que son pas. Son le real mème de la lenga – son ineréncia, sa consisténcia – pas exterioritats o excresséncias. Cal rompre salutàriament amb aquel diagrama plan francés, al sens que nos es legat per l’istòria de la França : le de la ierarquizacion dels idiòmas, donc de las personas e dels pòbles que les parlan. Es que se sap qu’«Es Ronsard qu’emplega le primièr le mot dialècte per designar le parlar del Vendomés, sa region d’origina, sens dobte perque le mot patoès èra tròp pejoratiu. » ? Aquel mot sabent fonciona doncas, a comptar d’aquel moment, coma un tapapecat : l’organe vergonhós e pudent que cal escondre, es le patoès. Es sus aquel reganh lingüistic, reganh geographic e social, que se bastís al long dels sègles l’elitisme cultural francés…
Es aquel diagrama que desiram reproduire inconscientament amb aquel fantasma de « l’occitan estandard », de la « lenga comuna », de la koinè salvaira que vendriá tot a l’encòp bailejar e despassar les « dialèctes » ? Es aquela estructuracion ierarquica, elitista, que volèm contunhar d’enviar coma senhal d’avenidor als locutors eretièrs (e als autris) ? Perque se cal pas contar d’istòrias, le mot « dialècte » - dins la constellacion culturala e politica qu’es la nòstra – es pas jamès neutre, es totjorn connotat pejorativament, e tanben quand es utilizat dins le quadre de la sciéncia : le dialècte es pensat coma exclús d’unas foncions lingüisticas a causa de sa pretenduda portada limitada e d’una inscripcion dins le registre escrit jutjada febla. Doncas es percebut coma rustic, de còps rudimentari, culturalament inferior, restrent, sens estatut envejable. En un mot, le « dialècte » es gaire milhor que le patoès ; e es l’irrespirable, l’insuportable, per qui sòmia de reconeishença, de prestigi, d’ascension sociala e … d’identitat pura. D’efèit, representa l’alteritat al còr de la lenga, es a dire al còr de çò qu’es percebut coma le factor primordial d’identitat. Ara, cossí véser pas, a-n-aquel grau, que la volontat declarada de despassar aquela alteritat (que cèssa pas de se manifestar dins la pluralitat lengatgièra efectiva) amaga mal le desir fantasmatic de se desfèr de la lenga ela-mèma, de la lenga tala coma se viu, tròp impura, per se’n donar una milhora : unida, omogenèa, alavetz objècte d’un pus grand ufan gausiu ? Ba disiá abans : un sector important de l’occitanisme actual pòt pas mès assumir l’imatge – a son vejaire negatiu – que li sembla remandar la diferéncia intèrna pròpia de nòstra lenga-cultura. Es benlèu çò qu’explica que pòsca « ringardizar » e provincializar un pauc mès le monde que s’obstinan a demorar fidèls a la vièlha que vòl pas crebar , es a dire la lenga reala, en lor fasent saber que se pèrden dins un usatge lingüistic subaltèrne e que convendriá – per n’acabar amb aquesta condicion vergonhosa – que se pleguessen a un usatge superior, modèrne, le de La Lenga, la sola, la vertadièra.
Pasmens, les nòstres supausats « dialèctes » fosquèron pas d’idiòmas administratius e/o scientifics, ací o alà, dins un passat alunhat ? Son pas desempuèi d’annadas e d’annadas lengas ensenhadas e ensenhairas ? Sustot : son pas portaires d’una immensa literatura, a l’encòp sabenta e populària, dels Trobadors duscas ara? E si koinè i diu aver, qué es aquela manca de fisança en nosautris, e en la fòrça del lengatge, que nos permet pas de concebre qu’aquela varietat novèla de la lenga pòsca nàisher – non pas de l’artefact – mes de l’escambi d’autras varietats de la mèma lenga entre elas ? Es pr’aquò de la lor combinason dins una situacion de contacte permanent que naisherà eventualament aquela varietat lingüistica novèla. Mes aquela « koinèzacion » se farà pas que si cadun o caduna a la possibilitat de practicar, d’un biais liure e descomplexat, las variantas que n’a la costuma.
Le moment occitanista que vivèm, le que ja se projècta, per delà l’eterogeneïtat lengatgièra presenta, dins un futur lingüistic omogenèu e confòrme, desbarrassat del pes dialectal, me fa irresistiblament pensar a la fin del sègle XVIIIen e al siu modèl dual de negacion culturala del pòble :
– jos l’Ancian Regime d’en primièr, per de rasons de prestigi, de distincion sociala, las elitas francesas van relegar les parlars popularis dins las marges : les comprenen, mes se cometen pus, oficialament, ambe’l lengatge obrièr o paísan. Es pel naut que s’esfaça e se nèga la diferéncia culturala intèrna al país. Fidèls a Vaugelas, las elitas considèran l’usatge del patoès coma un estigmata social incompatible ambe’l « bon usatge ». L’Estat, qu’aviá pro a fèr ambe l’eterogeneïtat sociala, establisquèt l’omogeneïtat de son administracion. E se concep de mens en mens facilament la nacion coma una entitat impura ;
– jos la Revolucion, apuèi, que vòl inventar un monde novèl e una novèla lenga per d’idèas nòvas, mes que finalement cambiarà pas res a-n-aquel mesprètz e a-n-aquela mespresa culturals, al contrari : per las elitas recentas, le patoès deven un obstacle passiu o una resisténcia activa a la libertat que s’es desencadenada. L’Abat Grégoire crei que les patoeses son pas lengas, que lor grossieretat enclina al fanatisme e pòt pas exprimir l’abstraccion, ni l’universal, ni la fraternitat. La Republica confond unitat nacionala e omogeneïtat culturala, egalitat politica e uniformizacion lingüistica, e decennias d’instruccion escolària n’acabaràn ambe la rèsta…
La doxa ben pensanta considèra que la França republicana se donèt atal la possibilitat d’inventar un demos, es a dire un pòble al sens politic, un còs de ciutadans ; evidentament es pas fals, mes es véser sonque la mitat de las causas, perque l’invencion d’aquel demos s’apièja incontestablament sus l’invencion d’un ethnos, un pòble al sens etnic, un agropament uman caracterizat principalament per una mèma cultura, una mèma lenga. Mes, me diretz, quina relacion entre aquelas elitas francesas del sègle XVIIIen e certanas elitas occitanistas actualas ? Perqué aquel parallèl entre periòdes istorics tan desparièrs, entre practicas en aparéncia tant opausadas ? L’occitanisme es pas l’autre de l’elitisme francés, son opausat ? Es pas l’antidòt absolut a tota politica uniformizaira egemonica, a tota negacion de l’alteritat, de la pluralitat ?
La relacion es la que sièc : fau l’ipotèsi que sèm totjorn collectivament e inconscientament temptats de reproduire, a la nòstra escala, dins la nòstra esfèra, e dins las circonstàncias particulàrias que vivèm, le modèl politicò-cultural aplicat pel poder francés a la fin del Sègle de las Luses. Non pas a causa d’un gost demasiat pel sègle XVIIIen, de segur, mes perque aquel modèl – fondator – nos secuta, perque sa logica nos determina, quitament si es sus un mòde negatiu, quitament si es d’una faiçon indirècta ; perque demoram dependents de çò que combatèm e que, coma le colonizat que se coita de mimar son ex-opressor tanlèu recobrada sa libertat, nos podèm pas empachar de repetir implicitament un modèl qu’es finalament le sol que conescam e que nos apareish confusament coma un recors a la crisi : la, proteïfòrma, que viu la nòstra societat ; e la que viu l’occitanisme, confrontat a la disparicion programada dels darrièrs locutors occitanofònes « naturals », al darrièr badalh d’una alteritat païsana que representava un vivièr cultural vertadièr, a la francizacion massiva, al trepejament de l’occitanisme politic, a las dificultats e a las escasudas mitigadas de l’occitanisme cultural e d’una reconquista dels esperits e dels còrs qu’arriba malaisidament a despassar l’estadi de çò simbolic.
Aquel doble modèl occitanista actual, le podèm qualificar de nacionalista, sens cap intencion pejorativa . Es le besson del nacionalisme francés, malgrat una dissimetria evidenta. Après le moment d’esquèrra que fosquèron las annadas 70 e 80, s’installa, d’en primièr a passes pichons, puèi a bèlas cambadas, le moment nacionalista que desenant ganha en importància . Ací me cal, per esclairar milhor la seguida de mon prepaus, metre aquelis dus moments – le d’esquèrra, puèi le nacionalista – en perspectiva ; una comparason globala d’aquelis dus moments s’impausa si volèm comprene d’ont ven le doble modèl nacionalista que caracteriza l’epòca que vivèm (e som plan conscient qu’aquela comparason rapida trobarà totjorn las sias excepcions) :
– le moment d’esquèrra : qué demanda globalement l’occitanisme de l’aprèps-guèrra, en granda partida sortit de la Resisténcia e/o de son esperit ? Mens de Republica, mès de democracia efectiva. Aquesta passa per las lutas per l’emancipacion, doncas la reabilitacion, del país real e de son pòble : las classas trabalhairas (minaires, viticultors, Larzac, etc.). Le mot d’òrdre es « Autonomia ! » mes l’autonomia que ne somiam, al fons, es l’autogestion generalizada, le principi de subsidiaritat generalizat, un desvolopament economic equilibrat pel país, l’autonomia tala coma Castoriadis la teoriza, pas l’indepéndencia sus basas etnicas (Fontan e son P. N. O. demòran en marge). Una aficheta proclama : « Los borgeses mespresan la lenga del pòble. Parlar occitan es un acte revolucionari ! ». Ne ditz fòrça : l’illusion lirica (si parlar occitan es vertadièrament un acte revolucionari, alavetz le campèstre es claufit de bolchevics dangieroses !), mes sustot la volontat de n’acabar ambe’l mesprètz que la lenga del pòble n’es l’objècte de la part de las elitas. L’occitan es defendut, reivindicat, en qualitat de lenga del pòble. Quand Martí canta « Occitania saluda Cuba », l’Occitania dont parla es le pòble « que parla coma un torrent », sa dignitat, sa libertat. Quand canta sa tèrra, s’agís pas del terrador mitic dels Felibres mes d’un país que patís l’exòdi rural, la desertificacion de regions entièras, le torisme de massa, l’explotacion sens vergonha, la pollucion, la desculturacion, etc. Ges de chovinisme interclassista dins tot aquò, la « nacion » es d’abòrd le pòble dels petits que patissen, òm parla de « socialisme », Jòrdi Blanc revira e publica en occitan Lo Manifèst del Partit Comunista de Marx et Engels , e la « descolonizacion » que desiram sembla mès a un cambavirament de las mentalitats, de las practicas e de las estructuras tradicionalas qu’a un arrancament secessionnista. En soma, coma l’escriu a l’epòca le Pecot, l’Occitania « (…) est le nom que nous donnons, dans ce coin d’Europe, et à partir d’une situation donnée, à l’aventure des hommes pour en finir avec le vieux monde. » . Aquel occitanisme que se voliá « de classa » es de segur criticable dins plan de domenis, en començant per sa retorica tèrç-mondista, mes i a qualque res que li podèm pas enlevar : sa referéncia constanta al pòble coma centralitat de son combat, dins la preocupacion permanenta d’identificar luta per l’occitan e defensa de las classas populàrias. Comprenguèt, malgrat totas las mitificacions e las errors tacticas que posquèt produsir d’un autre costat, que las escasenças de l’Istòria permeten pas a l’occitanisme contemporanèu de se dissociar d’aquelas « gents de pauc » que pòrtan encara la lenga-cultura d’Òc. Per aquel moment d’esquèrra, le sacrat e le legitime, aquò’s le pòble ;
– le moment nacionalista : i sèm, quitament si es pas tematizat coma tal. Vòli pas dire que l’immensa majoritat dels occitanistas actuals s’es afiliada al Partit de la Nacion Occitana o se proclame espontanèament nacionalista en tota consciéncia. Vòli dire que, per aquel occitanisme, le sacrat es pas pus le pòble e que le mot nacion a pas mès la connotacion sociala, de classa, qu’aviá precedentament. Aquel mot a d’ara enlà una valor mès classica : cèrtas, s’agís totjorn d’un agropament uman determinat per un territòri, una lenga, una cultura, una istòria, mes aquel grope es pas pus identificat a las classas trabalhairas, pren una connotacion mès ampla, interclassista o que despasse la problematica classista, e mès denegant l’idèa que la luta de las classas siá determinanta dins la vida dels òmes. Çò qu’es ara metut en avant es la vision d’una comunautat istorica unida a l’entorn de sa lenga, sa cultura, sas tradicions, sos remembres (uroses o traumatics), son patrimòni, son engeni, sas valors especificas : de l’Edat Mejana òm reviscòla les concèptes de jòi, paratge, convivéncia, mercé, etc., per les reciclar segon las necessitats del temps. Montsegur es totjorn un simbòl de libertat, de resisténcia a l’opression, mes tot parièr le d’una civilizacion. Perque es plan d’aquò que s’agís : l’Occitania es abans tot percebuda coma una civilizacion, es a dire una continuitat istorica, una cultura e una espiritualitat durablas e a despart, una nacion potenciala, en devenir permanent . E mès nos identificam a la Catalonha mès s’agusa aquel sentiment : al « Som una nació ! » catalan respond le resson del nòstre mimetic « Sèm e serem ! ». L’Occitania es pensada ara coma una identitat transistorica constituida de longa data (un ethnos que d’unis fan remontar a l’Antiquitat ) e que li fa besonh una inscripcion culturala, mes tanben politica, dins les fèits. Le transfrontalierisme europèu pareish li donar una possibilitat de s’afirmar en s’escapant del corset exagonal. L’agre de l’afèr, aquò’s le pòble. Per tant que manifèste aquel occitanisme que son nacionalisme es dubèrt, umanista, le contrari d’una crispacion identitària, d’una barradura a l’autre, le pòble es pas vertadièrament al rendètz-vos. Vòl plan èsser occitanofòne, e mès culturalament occitanista, simpatisaire de la causa culturala, mes se reivindica pas massivament occitan. Es pas prèst a escambiar sa carta d’identitat francesa per una carta d’identitat occitana, fosquès simbolica. Es estacat a l’ideal republican mes vòl pas tornar viure la malafèita de l’identitat unica e univòca. Se sembla contentar d’una pluralitat de fèit e, d’un autre costat, a plan d’autris problèmas a reglar. Coma ditz le Claudi Sicre : « Le pòble vòl pas un monde, vòl mondes » …
Es alavetz perque que le pòble es jutjat desfalhent per rapòrt a-n-aquela Occitaniae perennis, per rapòrt a-n-aquela nacion mès que milenària – culturalament desfalhent (sa lenga es impura) e politicament desfalhent (contunha de se sentir francés, malgrat tot) – que les tenents del nacionalisme soft van optar per duas actituds fondamentalas al siu esgard. Ont retrobam le doble dessenh que caracteriza las elitas francesas de la fin del sègle XVIIIen :
– la temptacion pel Çò Mème : es la version « Ancian Regime », le replegament sul domeni reservat de çò literari, de la bèla lenga prestigiosa, del plaser de l’entre-nosautris : cadun escriu per el e pels egals, pas mès pel pòble, dins una lenga d’Òc de laboratòri qu’a pas res mès de populari ni de plural, çò que – justament – satisfà (es pas pus question de se comprometre ambe’l païsan, l’emplegat, l’obrièr, etc., que de tot biaish se’n fot). Aquel elitisme pòt èstre involontari o pas, aquò depend, e permet multiplas distincions : per rapòrt a l’elita francofòna, per rapòrt al militant occitanista de basa, enfin per rapòrt al pòble. Sèm ací dins la puretat de l’omogeneïtat sociologica mes tanben culturala e lingüistica : la lenga es d’ara enlà sens crassas « dialectalas » e le parlar ordinari es proscrit. Le « dialècte » pòt subreviure coma curiositat etnologica, objècte d’una curiositat passadissa. Es fin finala l’aveniment de La Lenga, coma divinitat, reialme immaterial, immaculada concepcion per gausiment privat ;
– la temptacion pel Tot-Autre : es la version revolucionària o reformista radicala, l’invencion d’una novèla lenga per dire un monde nau. Malurosament, le pòble es un pes mòrt, son lengatge es pas mès adaptat, tròp passat de mòda, tròp escampilhat, cambiadís, trebolant, pas pro « passa-pertot », unificat, omogenèu, cool, rapide (per « textotar » o navegar sus Internet), seriós (las variacions dialectalas, aquò’s plan rasonable ?), sople, de bon ensenhar… L’occitan es pas mès qu’un pretèxte, una pasta que se pòt modelar a bèl èime, e servís a la creacion d’un Volapük a faiçon. Per la libertat lingüistica futura, per La Lenga pura de deman, sacrifiquèm le patoès grossièr de uèi ! E viva l’Artefact Suprème !
Dins cada cas, es l’abandon del pòble. Curiós nacionalisme qu’es prèst a se passar de son pòble : es pas confòrme ? Oblidèm-le ! E nosautris les tenents del pluralisme lingüistic, les irreductibles de la diferéncia, nos encaminam tranquilament cap a l’instauracion doça, mes irreversibla, a còps de « normativizacion » lingüistica, d’un unilingüisme intèrne a l’occitan. Polit retorn del reprimit francò-jacobin ! Mes si aquel unilingüisme es un projècte, coma la nòrma e son bon usatge unitari, es sustot una illusion. La realitat del lengatge es autra ! E qué dire dels parlaires eretièrs ? Son le vertadièr creator collectiu, le motor de l’evolucion lengatgièra ; podèm reformar la lenga, menar una entrepresa neologica, sens elis o contra elis ? I a un brave paradòxe, pel lingüista, a voler intervenir transitivament sus la lenga mentre que tota sa sciéncia repausa sus l’idèa, metuda en evidéncia per l’istòria de las lengas, qu’aquela evolucion es principalament le fèit de l’accion dels locutors e del temps. Nasquèt l’occitanisme per qu’una minoritat de normalizaires impausès sas causidas a una majoritat de « normalizats » o puslèu per que le pòble prenguès enfin la paraula dins sa lenga? L’impausicion, fosquès simbolica, d’una nòrma autra que la vertadièra, la nòrma d’usatge, es non solament una error pedagogica grava, que torna instaurar pel cap de las gents la funèsta distincion entre patoès e occitan, mes tanben una mespresa d’importància sul sens de l’engatjament occitanista. Per çò qu’es de ieu, l’auretz comprés, participarèi pas a cap entrepresa cercant a fèr del parlaire occitanofòne un « unilingüe del dedins » (per parodiar le Joan Larzac). Quand dintrèri en occitanisme, en 1971, signèri pas per aquò…
Eric Fraj
D’efèit, unas practicas lingüisticas, conscientas o pas, e qu’existissen dempuèi ja qualques annadas, semblan mès qu’alarmantas per çò qu’es de la qualitat de la lenga ensenhada a las generacions novèlas (doncas parlada e eventualament transmesa per elas), mes tanben quant a l’ideologia implicita que tròp sovent baileja a l’amagat l’aprendissatge e la remesa en circulacion sociala de la lenga (per l’escòla, les centres de formacion, les eveniments culturals, les mediàs occitanistas, etc.). Ma tòca es pas ací de fèr le procès de qualqu’un, o de lançar anatèmas, mes d’explicitar e fèr partejar una presa de consciéncia : la d’un perilh que, a l’ora que s’esfaçan o se van esfaçar les darrièrs locutors « naturals », pòt èsser mortal per la practica de la Lenga d’Òc mes tanben per l’avenidor de la vida comuna qu’aquela practica engendra o, al mens, diuriá engendrar. Aquel dangièr existís sonque perque nòstras bonas intencions e accions s’acompanhan rarament de la distància e de la pensada necessàrias a una practica instruida, preses que sèm per las multiplas urgéncias que nos assautan e per faussas evidéncias. Es d’autant mès imperatiu qu’una soscadissa comuna e benvolenta s’instaure, sens demorar, sus la natura de la lenga que volèm promaure dins nòstres discorses e per elis, quina fòrma que prengan. Las qualques remarcas que seguissen vòlen solament ajudar a-n-aquela reflexion e al debat espandit e decisiu que se fa necessari :
I. La qualitat de la lenga
Çò qu’ausissen en primièr les astrucs qu’escotèren de parlaires « naturals » desempuèi l’enfància, es la pèrda d’una fonologia e d’una fonetica autenticament occitanas. « L’occitan, aquò’s de catalan prononciat ambe l’accent francés», me disiá i a gaire un estudiant aragonés que sortiá d’un collòqui occitanista ; òm auriá tòrt d’i véser pas qu’una galejada : es una vertat constatativa . N’entendèm de locutors novèls del lengadocian (sovent passats per una Calandreta e pels corses del segondari) que le pronóncian a la francesa, de la dubèrtura de las vocalas al desplaçament d’accent tonic en passant per l’abséncia d’assimilacion entre duas consonantas a una frontièra de mots o l’abséncia d’elision de las polisillabas que determinan un nom , eca. ! Dins aquel cas, les locutors novèls pronóncian coma es escrit, çò que senhala alavetz una pedagogia inadaptada perque tròp fondada sus l’escrit e/o un oral professoral ja inautentic. Aquò dit, es vertat qu’òm poiriá considerar aquela inautenticitat coma un fenomèn irreversible, un veredicte de l’istòria, que – per realisme – siriá bon de s’i resignar. Mes le problèma es que la pèrda de substància s’arrèsta pas aquí : tròp sovent les aprenents se vesen impausar fòrmas (lexicalas, verbalas, sintaxicas, eca.) totalament estrangièras al lor environament local e/o regional, quand s’agís pas de sintaxis tipicament francesas (nòstra premsa, ailàs, ne balha regulàriament de polits especimèns) o neologismes tombats de sabèm pas quin cèl lingüistic : atal posquèri descubrir un incredible « alesedor », que designava, dins al mens una de nòstras Calandretas, çò que le monde del parçan nomenan simplament e plan legitimament « cort de recreacion » o « pati ». Mes si se cal interessar tanben a çò que disen le monde del vilatge d’al costat… !
Pel monde que son pas sords, le constat es mès que preocupant. Mas peregrinacions de cantaire e de professor de lenga d’Òc me menèren en mantun lòc d’ensenhament de nòstra lenga : i constatèri sovent que compreniá pas res, o pauc, a las questions d’unis escolans, talament la prononciacion èra defalhenta ; que l’ensenhaire corregissiá pas las errors per las rectificar ; que le quiti professor – titulari, pasmens, d’un C.A.P.E.S. d’occitan – mestrejava pas vertadièrament la lenga, al punt de fèr fautas d’acòrdi grossièras, basicas, al punt de s’enganar dins la diferéncia d’emplec entre passat compausat e passat simple (preterit), al punt de saber pas, de còps, utilizar corrèctament le mòde subjonctiu (quitament dins una frasa al present). Se vetz, aquel constat – qu’es pas sonque le miu, se’n manca plan – es pas gaire relusent e rend pas gaire optimista. Ara, aquela constatacion, fèita per que nos interroguèm vertadièrament suls nòstris metòdes e contenguts d’ensenhament e de transmission, la fasquèri pas jamès per çò qu’es dels locutors (escolans e mèstres) de las duas Bressòlas que me fosquèt donat de conéisher dempuèi que som occitanista . Cèrtas, es benlèu pas estrictament le catalan rosselhonés que i es totjorn ensenhat mes al mens la mestresa de la lenga resplendís en çò de professors que son d’una exigéncia granda quant a la qualitat e l’autenticitat de la lenga que se transmet. Aquela dobla exigéncia, cal absoludament que siá la nòstra :
- si volèm pas ensenhar una lenga de farlabica, una lenga qu’existís pas ;
- si volèm per consequent crear o manténer un ligam de compreneson lingüistica e de reconeishença mutuala entre les locutors novèls e les locutors « eretièrs » presents abitualament a l’entorn.
Fàcia a l’afirmacion d’una tala exigéncia, sèi plan çò que d’unis van replicar : la fòrma de la lenga ensenhada impòrta pauc, çò que compta es que les aprenents sián iniciats a una cultura pel biaish de l’aprendissatge de la lenga . De segur, cap de lenga existís pas en defòra d’una cultura e aprene una lenga es aprene una cultura, l’una va pas sens l’autra . Mes cossí véser pas que la resocializacion de l’occitan pòt sonque passar, per èstre efectiva, per l’aprendissatge d’una lenga-cultura que siá pas destacada del territòri mes, al contrari, tenga compte al maximom de l’inscripcion de l’aprenent dins un contèxte totjorn especific? Salvarem pas la lenga d’Òc sens tornar téisher aquel ligam de compreneson lingüistica e de reconeishença mutuala entre parlaires « ancians » e « novèls », ligam que es tanben un pont entre generacions. Concretament : quin benefici de recuperacion sociala podèm esperar de l’ensenhament d’una lenga artificiala que subreviuriá embarrada ? E finalament qué cercam : l’instauracion d’un idiòma novèl parlat per qualques happy few (fosquèssen qualques milierats), l’establiment arbitrari de la nòvlenga de l’entre-se occitanista, o la revivificacion d’una lenga istorica e populària, que cèrtas malauteja, mes polsa encara? D’autra part, si es vertat que çò que compta es l’iniciacion a la cultura, quina que siá la fòrma de la lenga ensenhada (e ensenhaira), alavetz perqué butar pas aquela logica – absurda – duscas a son extremitat e ensenhar pas en gascon en país lemosin, en lengadocian en Provènça e en provençal en Gasconha ?
Una de las faiçons de negar le peish, de soscar pas, de respondre pas a-n-aquelas questions, sirà de las declarar excessivas, doncas inexistentas. Pr’aquò, l’experiéncia (la mia mes tanben la de l’occitanisme) pròva – ailàs ! – que l’excès es pas de mon costat : de monde pus illustres que ieu jà metèren en evidéncia que la distància qu’existís , al còr d’una mèma lenga supausada, entre un sistèma lingüistic A e un sistèma lingüistic B, pòt fèr que l’intercompreneson siá pas mès assegurada. N’es atal del Robèrt Lafont quand compara e opausa una frasa d’occitan populari e autentic - « l’ibronha envoièt un còp de solièr al rainal » – amb una frasa tipica de l’ipercorrectisme caracteristic d’unis occitanistas : « l’embriac mandèt un còp de sabaton a la volp » . Ara, aquela distància excessiva – produita pel tròp grand alunhament de dus nivèls de lenga entre elis o per una tròp granda diferéncia sintaxica o foneticò-fonologica – si es mortala per l’intercompreneson, l’es per consequent tanben pel sentiment de reconeishença mutuala que se pòt installar entre le neolocutor e le locutor eretièr. Aquí, per exemple, çò qu’un ensenhament fondat sus una tala distància pòt donar concretament : un licean torna dire a son grand çò qu’a aprés en occitan en classa : « Ai sempre fam ». De qué arriba si le parlar del parçan ditz puslèu e unicament : « Èi totjorn talent » ? La reaccion del grand es immediata : « Ce que tu dis toi, c’est de l’occitan, ici on parle le patois, ce n’est pas pareil… ». Le grand se reconeish pas dins çò que parla le felen, le qual pensa sul pic que le patoès de la familha es pas le « vertadièr » occitan o de « bon » occitan, que doncas es efectivament un « patoès », un derivat, una jos-lenga, e que i a clarament una diferéncia d’esséncia entre aquel parlar local e la lenga ensenhada a l’escòla. Comprenèm alavetz las considerablas devastacions, dins l’airal de las representacions e de las practicas socialas, ligadas a una tala « pedagogia ». D’unis trobaràn, plan segur, qu’aquel exemple es tròp polit, tròp « talhat a faiçon », tròp caricatural, o que remanda pas qu’a d’excepcions raras. Creire aquò siriá se tranquillizar a bon prètz e voler véser pas qu’aquela mena d’ensenhament es frequent e totalament contra-productiu : fa pas qu’afortir inconscientament dins la pensada del monde, e amb una totala bona fe, la vièlha opausicion entre « patoès » e « occitan ». L’ironia de l’istòria es que l’occitanisme, e ambe rason, se crebèt pendent d’annadas – e se crèba sovent encara – a explicar que le patoès e l’occitan, « aquò’s parièr, aquò’s la mèma lenga »… Mes perqué le pòble, encara estacat a la lenga, diuriá creire aquel occitanisme vist que, d’un autre costat, a causa de la distància lingüistica, e de còps culturala, manifestada dins fòrça de sos discorses, li demòstra tròp sovent, en practica e en situacion, çò contrari ?
Ba disi en pesant cada mot : las practicas lingüisticas de qualques unis d’entre nosautris, de segur plens de bonas intencions mes pas pro senats , frenan la (re)socializacion de la lenga e son un espaurugal per un grand nombre de parlaires potencials que serián prèstis a retrobar un usatge social de la lenga. Si no’n gardam pas, aquelas practicas totalament anti-pedagogicas acabaràn per inventar una vertadièra diferéncia entre patoès e occitan, dins la practica coma dins las representacions mentalas e socialas ; en gròs, a las elitas urbanizadas : l’occitan ; a çò que demòra del pòble dels barris o del campèstre : le patoès. Naturalament, aquel apartheid lingüistic e cultural sornarut es pas ni generalizat ni tanpauc irreversible , mes ne cal pas dobtar : es en camin. Tanben, que me siá permés d’èsser solemne : es ara, es a dire dins las qualques annadas que venen, quand se van morir les darrièrs locutors « naturals », quand mès d’un d’entre nosautris sent le besonh d’una etapa novèla dins la formalizacion de la lenga e s’acampa ambe d’autris en un Congrès de la Lenga o una Academia Occitana, quand le vòte d’una lei decenta per las lengas de França es pas jamès estat tant a posita, es ara, doncas, que tot se jòga…
Se cal pas enganar : ma presa de pausicion se vòl unicament pedagogica. I véser una ataca anti-intellectualista, o una prusor populista passadissa, siriá una mespresa per çò qu’es de mas intencions e motivacions, una manièra d’ignorar a bon compte le problèma expausat e, malurosament, una faiçon de le perennizar. S’agís pas ací de negar le fenomèn dels nivèls de lenga, practicat – conscientament o pas – per cadun ; egalament, s’agís pas tanpauc de refusar a qui que siá, entre autris a l’artista, le dreit de parlar e d’escriure coma li agrada (e mès le dreit de ba fèr mal, d’èstre incomprensible, incomprés, pedant, ridicul, etc.). Tanben se’n manca qu’aja ieu l’illusion de presicar l’ensenhament d’un parlar « rural » ; cal pas somiar : les locutors novèls de l’occitan parlaràn pas jamès coma nòstris aujòls païsans . Es simplament (si se pòt dire…) question, çò primièr, de logica e d’eficacitat : voler tornar socializar l’occitan en ensenhant una lenga « fòra sòl », separada del vivièr lingüistic territorial – qu’es pas encara assecat, malgrat çò que disen – es tant inutil e contraproductiu coma voler aprene a nadar en defòra de l’aiga, sens comptar qu’aquò es anar enrè, en deçà de las aquisicions pedagogicas d’un Antonin Perbòsc o d’un Celestin Freinet, que sapièren mostrar tota l’importància e la pertinéncia de la dubertura de l’escòla sul mitan pròche de l’escolan. Se sap que quand le mitan cultural – doncas afectiu – de l’escolan demòra darrèr la pòrta, l’academisme e l’òdi de çò qu’òm es son pas jamès plan luènh. Ara, es que l’occitanisme se pòt permetre, dins l’estat actual de las causas, d’ensenhar e practicar a part una lenga sens assisa dins le territòri real concernit, es a dire sens agafar (lingüisticament, culturalament, istoricament, imaginàriament, afectivament…) las e les que i viven ?
Mes se tracta tanben, e aquò a una evidenta portada pedagogica, de fidelitat e d’estacament a una istòria, a un pòble, a un país. L’inautenticitat que denóncii ací desdenha – e aquò tanben nos ba podèm permetre? – non solament çò legat per l’istòria, mes tanben la lenga encore viva ençà enlà. Es a dire que i a un mesprètz plan fòrt – desapercebut, cèrtas, mes aquò càmbia pas res a l’afèr – de la realitat diacronica e sincronica que es la nòstra. Quantis occitanistas tolosans, dins la quítia vila de Godolin, utilizan sistematicament l’article istoric « le » (qu’es pas un francisme), o « dínquias » o « lièit » o « seré » ? Se pòden comptar, per demorar optimista, suls dits d’una man. L’immensa majoritat ditz « lo », « duscas » (quand es pas, e de mès en mès, « fins », que fa mès catalan), « lièch » e « serai » . Per ausir l’occitan mondin, cal anar escotar, dins les barris e les campèstres a l’entorn, e quin paradòxe !, d’occitanofònes non-occitanistas. Tot se passa doncas, dins nòstre mondet occitanista, coma si – per çò qu’es de la lenga – i aviá pas res agut d’interessant e de determinant abans nosautris, coma si i aviá pas res d’interessant e de determinant a l’entorn de nosautris. Illusion e pretencion de qui crei que tot comença amb el… Pr’aquò, la majoritat de mos camaradas occitanistas trobarián desconvenent, escandalós e ideologicament dobtós, qu’una persona que voldriá viure al Marròc, per exemple, s’abstenguès d’aprene la lenga de l’endreit – l’arabi populari, le berbèr – e s’adrecès als autoctònes pas qu’en arabi egipcian o en arabi dit « literari », sens parlar de l’arabi coranic . Alavetz cossí se fa qu’una tala practica, jutjada a bon dreit elitista, e al mens inadaptada, semble – als mèmes – impossibla al Marròc mes finalament possibla ací, quitament si se fa inconscientament la maja part del temps ? E cossí ne sèm arribats aquí ?
La manca de pedagogia e de reflexion, la manca d’intelligéncia de situacion, per patents que sián, explican pas tot. Al long de las annadas e d’una regulària observacion de las parladuras occitanistas , apareish que l’aveniment progressiu d’aquel occitan de laboratòri, estrangièr al substrat populari, correspond a la pujada progressiva e vigorosa – al còr de l’occitanisme – d’un imaginari sociopolitic plan determinat, quitament si un grand nombre de militants se’n mainan pas, per manca de reculada sufisenta , e tanben perque es pas totjorn evident, malgrat la pus valenta volontat, d’identificar la natura d’aquel famós « aire del temps » que respiram, de bon grat o pas, dins la vida e l’accion ara per ara. « Pro d’actes, mots ! » disiá le filosòfe Merleau-Ponty : i a moments ont d’efèit se cal saber pausar, e sortir de l’activisme, per soscar dialogicament a çò que fèm, a çò que sèm e volèm èsser. Doncas, es temps ara de’n venir a l’examèn dels fondaments ideologics d’aquelas practicas lengatjièras que menaràn le nòstre combat a la catastròfa si sortèm pas de l’illusion dogmatica que representan :
II. l’ideologia sosjacenta
Le concèpte que me sembla poder englobar e acaptar las diferentas modalitats ideologicas que se manifèstan ençà enlà es le de puretat. Una brava part de l’occitanisme actual se replega – e tant mès dangerosament qu’aquel replegament es ni percebut coma tal ni tematizat – sus una autra fòrma d’autenticitat que la qu’èi evocada pus naut. Es de bon comprene : en denonciant l’inautenticitat d’una lenga elaborada in vitro, reivendicavi implicitament l’autenticitat d’una lenga qu’existís in vivo. Mes solament, per mès d’un d’entre nosautris, la lenga reala, encara viva dins le pòble, es pas la lenga vertadièra : per elis sola compta la lenga tala coma diuriá èstre, es a dire tala coma la Sciéncia lingüistica o la Literatura o l’Istòria la pareishen definir dins sa puretat lingüistica e/o originala. Çò qu’a per consequéncia que s’estiman mès ensenhar çò que se diuriá dire puslèu que çò que se ditz realament. M’escasèt de reculhir le testimoniatge dolorós de locutors eretièrs corregits per de joves missi dominici mandats pel campèstre per i espandir la Bona Paraula lingüistica : « Cal pas dire « la fòrma », cal dire « la forma »… » . Qui vetz pas le caractèr pretenciós e repugnant d’un tal proselitisme ?
De fèit, tot se passa coma si viviam imaginàriament dins « le monde coma si » , que correspond practicament a la formula dels matematicians : « Supausèm le problèma resolgut »… E, en efècte, tròp sovent l’occitanisme se compòrta coma si le problèma èra resolgut : tot le monde, dins le nòstre país, sap çò qu’es l’occitan, tot le monde a assimilat que l’òc e le patoès aquò’s la mèma lenga, tot le monde coneish l’istòria, denóncia le « genocidi cultural » e demanda la « reparacion istorica », compren l’adopcion de la grafia dels Trobadors modernizada, mestreja la problematica « grafia normalizada/grafia mistralenca », vòl la resocializacion de la lenga, consent a la distincion dialècte/lenga estandard, domina una terminologia occitanista pas totjorn evidenta e rarament neutra , e sustot : cadun/caduna vòl absoludament que La Nòrma li siá impausada, sola e unica, per sortir d’una pluralitat lingüistica aissabla que quita pas d’embestiar tot le monde quand tot le monde se vòl exprimir, a l’oral coma a l’escrit. E puèi, dins aquel « monde coma si », i a una poténcia publica occitanista capabla d’impausar La Nòrma academicament o politicament, aquela Nòrma que tot le monde espèra coma una desliurança…
Ara, qui que siá que vòlga plan sortir d’aquela pantaishada saurà qu’aquò’s pas vertat : le problèma es pas resolgut, e se’n manca, e nos demòran d’annadas e d’annadas de pedagogia al davant si volèm vertadièrament sortir de las carrièras bòrnias e dels malentendus creats per l’ignorància, l’illusion, la páur e la caricatura de l’autre. E es pas vertat tanpauc que « las gents », entre autras les occitanofònes « naturals », se desiren rassegurar, dignificar e normalizar per l’adopcion d’una nòrma unica fonccionant coma una koinè nacionala occitana : le pòble occitanofòne manifèsta cap de volontat massiva de voler transformar sa realitat lengatgièra viva e fluctuanta en artefact unitari e regde. Perqué ? Perque aquel pòble viu desempuèi sègles la pluralitat lingüistica, e aquela pluralitat – que jamès empachèt pas la transmission ni l’expression, quina que’n siá la modalitat, sabenta o populària - es ela qu’es viscuda coma la normalitat e pas le contrari. Vau pus luènh : si aquel pòble – qu’es totjorn d’endacòm, doncas totjorn particulari, jamès omogenèu – demanda pas qu’a parlar l’occitan de l’ostal, per costuma e estacament, vòl pas tanpauc que l’autre, le vesin, le limitròfe, le cantonal o le regional, siá « le mème », l’identic. Tot al contrari : i a, cèrtas, la preséncia inegalada de la lenga mairala mes, a l’encòp, la preséncia reconeguda e acceptada de las autras faiçons de dire, e le quiti gost d’aquela proximitat dins la diferéncia, d’aquela semblança dins la non-correspondéncia. « Pas de Ieu sens Tu » disiá le Martin Buber, e aquò’s vertat tanben de las practicas lengatgièras e culturalas : pas d’identitat sens alteritat. Sèm aquí al còr del processús dialectic de la pluralitat, al còr d’aquela mosaïca parlada que manifèsta – dins e per sa quítia practica – l’« equivocitat trantolhanta del monde » cara a l’Hannah Arendt . Es de segur la mès interessanta de las condicions umanas : aquela equivocitat trantolhanta, que quita pas d’interrogar e metre en moviment la lenga mairala e le monde, empacha la promocion imperialista de çò univòc, empacha la transformacion d’una de las parladuras possiblas en Esséncia, es a dire en Vertat una e unica, etèrna e obligatòria. Dins le fons, aquela pluralitat lingüistica animant un mème territòri installa una vertadièra democracia lengatgièra : pas de ierarquia absoluda ni de modèl unitari tot poderós que vendrián varrolhar les discorses en les normalizant , la pluralitat nos garda de « la foliá de l’Un », per fèr nòstra la prigonda formula del Felix Castan.
Qu’òm s’engane pas : las variacions de parladura son pas le caòs, son en interaccion ambe las recurréncias, ambe las qualas fan sistèma. Le rapòrt de la variacion a la recurréncia es pas le del libre arbitre a l’obligacion : s’agís en realitat de duas compausantas indissociablas del mème sistèma e tota lenga umana fonciona per aicesta interaccion . La variacion lingüistica, es la vida del lengatge. Noirís, coma fa l’afluent ambe’l riu, una nòrma d’usatge, nòrma que – totjorn practicada implicitament d’en primièr – desconeish l’omogeneïtat e le fixisme (que siá dins las prononciacions, la sintaxi, le vocabulari e tanben la morfologia) e se diu pas confondre ambe çò que s’opausa frontalament a-n-ela, a saber la Nòrma academica, fòrma lingüistica omogenèa e fixa, unica e « pura » (supausada purificada per l’Istòria, o la Literatura, o la Religion , o la Sciéncia, o per tot aquò a l’encòp). Aquela Nòrma academica es, ela, totjorn teoricament explicitada d’en primièr, e çò pus abitual es qu’aquela explicitacion siá a l’encòp una reivindicacion egemonica, e precedisca – al mens dins l’esperit de sos partisans – la temptativa d’una impausicion. Es forçadament a posteriori per rapòrt a la nòrma d’usatge mes la pretend remplaçar, en redusent la multiplicitat a l’Un e l’eterogeneïtat al Mème, es a dire en obrant de manièra totalitària contra la quítia vida del lengatge, contra sa democracia foncièra. Justament, es le moment que sèm a viure dins l’occitanisme ; le fòrça pragmatic e plan pedagogic « Use is meaning » , presat dels anglo-saxons, recula davant la religion de La Nòrma, religion plan continentala e mès particularament, coma se sap, plan francesa : nos es abondosament repapiat que per la comunicacion extra-locala, l’ensenhament e les mediàs, val mès aver un occitan « estandard » o una « lenga comuna » (gaireben le mème argument que le que servisquèt a justificar l’uniformizacion perpetrada per l’Escòla de la Republica). E per de qué val mès ? Se sap pas tròp, l’argument es rarament desvolopat, sèm acarats a una ideologia de l’evidéncia, ont las vertats ni se questionan ni se contèstan : « avèm besonh d’una koinè », es çò que repetís a tira-qui-pòt la doxa occitanista, alavetz perqué s’interrogar sus la realitat d’aquel besonh (existís vertadièrament ? Si es le cas, es le besonh de qui o de qué ?), sus la sia legitimitat (i cal respondre ? Perqué ? Cossí ?), sus la nòstra capacitat a le contentar, sus las consequéncias eventualas de sa satisfaccion o de son abséncia de satisfaccion, etc.
Ne demòra pas mens qu’avèm le dreit de nos demandar : cossí fasquèron, les occitanofònes, per se comprene, pendent sègles, abans l’aparicion de La Nòrma ? Cossí posquèrem, les occitanistas, publicar tant de revistas pan-occitanas (Oc, Occitania Nòva, Talvèra, Gai Saber, Vida Nòstra, Per Noste, Reclams, Leberaubre, Jorn, Aquò d’aquí, ne desbrembi e de las milhoras) en nos passant de La Nòrma ? E sustot : cossí podèm ensenhar e trasmetre, desempuèi qualques generacions ara, sens aquel referent suprème ? Enfin, cossí comprene la crida actuala per l’establiment (artificial) d’una « lenga comuna » ? N’aviam doncas pas de per abans ? Les locutors del lengadocian avián pas una lenga comuna ambe les parlaires del provençal, del gascon, del lemosin, de l’auvernhat, del vivarò-alpin, etc. ? Es que l’abséncia de Nòrma absoluda empachèt un jorn le manten e/o la reapropriacion de la lenga, sa defensa, son illustracion, es qu’empachèt un jorn l’intercompreneson, l’expression, la difusion e la creacion ? En un mot : viviam dins le pecat, dins una espècia de paganisme d’abans la Transcendéncia Unica, mes les prèires grands de la Lenga son venguts per nos salvar de las tenèbras…
D’unis trobaràn sens dobte desplaçat, exagerat, l’adjectiu « totalitari » avançat çai-sus. Les tenents occitanistas de La Nòrma son, plan evidentament, de braves democratas pastats de las milhoras intencions (salvar la lenga-cultura occitana) : luènh d’elis la volontat d’aclimatar camps de reeducacion lingüistica a nòstras latituds temperadas, luènh de ieu tota velleïtat de les en accusar ! Brembèm-nos çaquelà que l’adjectiu totalitario, nascut al còr del fascisme italian, sèrv d’en primièr a designar le desir de n’acabar ambe’l frammentario, le fragmentari , e a s’opausar al monde que « del quiti fèit de lor mentalitat son dispausats a èsser pas elis mèmes, mes a èsser capables d’aculhir la paraula de l’autre – il verbo altrui. » . Es doncas pas desconvenent de qualificar de totalitària tota volontat de reduire per la fòrça la diferéncia e le desacòrd, d’instaurar per la constrenta le regne de Çò Mème, de l’uniformitat . Mes quina fòrça, me diretz ? Quina constrenta ? L’occitanisme a cap organe de legislacion ni de repression ! Es vertat, e compte tengut de la mentalitat de commissari politic, perdon : linguistic, mostrada per d’unis de nosautris, podèm pas que nos en felicitar… En fèit, las causas se fan, en çò nòstre, a l’amagat e en doçor : ges de violéncia, l’exclusion subreptícia bastarà. E, d’efèit, sufís d’exclure sens ba dire – dels diccionaris, de las divèrsas publicacions, dels discorses radiofonics e televisuals – çò que sirà considerat coma tròp dialectal (mes en qué aquela practica es diferenta, alavetz, de la que fosquèt menada pendent sègles per la tan criticada Academia Francesa ?), tròp allogèna (mes curiosament sols les francismes – o considerats coma tals – patissen d’aquela allergia, òm se formaliza pas dels catalanismes o dels ispanismes de fèit que nos son impausats çai e lai, especialament jol pretèxte d’etimologia ). Per parlar clar e brèu : se cal desfèr de çò qu’es tròp populari. Perque le pòble es pauc fisable, tot contaminat qu’es pel virús del francés, es a dire pel virús francés, tot parasitat qu’es per un condicionament sociopolitic e cultural pluriseculari que le fa defalhent e ignorant (la famosa « alienacion », percebuda coma consubstanciala de las classas trabalhairas e a la quala escapan, evidentament, las elitas instruidas)…
Aquela vision implicita del pòble e de çò populari confessa le mesprètz ont son tenguts en realitat. Un autre còp, es quicòm de pro classic : le pòble es le « gròs animal » menaçaire, segon la formula de Platon, la bestiassa que cal saber téner d’una man de fèrre (l’Ancian Regime), o l’enfant que sap pas e que conven d’educar (la Republica). Atal, vist coma una matèria plastica que cal, de tot biaish, pastar al grat dels imperatius ideologics e de las necessitats etaticas, le pòble – quantitativament majoritari – es pr’aquò totjorn percebut coma marcat per la minoritat ; naseja ací un pessimisme etic implicit : a la plèba, incapabla d’autonomia e de luciditat, cal tutors, patricians capables de la purgar, quand fa besonh, de sas passions maishantas, umors lengatgièras compresas. Curiosament, les zelaires d’aquela profilaxia lingüistica semblan pas brica geinats pels gallicismes que s’emplègan dins d’autras lengas latinas : que l’ispanofòne diga « chantaje » o « coche », que le catalanofòne diga « xantatge », « croissant », « crupier », que le barcelonés pòsca dire « mèrci » al lòc de « mercès » o de « gràcies », etc., tot aquò lor pareish fèr partida dels escambis interculturals establits per l’Istòria e sirà jutjat « normal », es a dire inevitable, e puslèu positiu (les militants occitanistas son en general e en teoria partisans del mestissatge cultural). Tot parièr s’estonaràn pas qu’una lenga tan prestigiosa e mondialament espandida coma l’espanhòl pòsca coneisse pas La Nòrma, una e unica : d’efèit, òm i pòt dire e escriure « periodo » o « período », per prene pas qu’un exemple demèts plan d’autris, e la question « Y tú, ¿qué haces ? » pòt, dins aquela lenga, variar en « Y vos, ¿qué hacés ? », e recipròcament. En mès d’aquò, diràn que la segonda formulacion es « en espanhòl d’Argentina », jamès lor passarà pas pel cap de parlar de « dialècte argentin ». Que l’espanhòl, o l’italian, siá un e multiple a l’encòp, qu’aquela lenga conesca normalament la variacion, la fluctuacion, es per elis un afèr reglat. Avèm ací una actitud gaireben fenomenologica : se constata e descriu çò qu’es, mès exactament : les fenomènas, las causas talas coma nos apareishen. Mes aquela actitud càmbia tanlèu qu’es question de l’occitan : çò que sembla mès que bon al delà de las frontièras, e pels autris, sembla que valga pas res mès al dedins del país e per nosautris . Es que tocam ací a çò que concernís l’identitat pròpia e l’imatge que nos fèm de nosautris. E aquelis son, a l’evidéncia, pas viscuts positivament : una granda partida de l’occitanisme actual vòl pas mès assumir la fragmentacion inerenta al lengatge, aquela variacion que n’es çaquelà le « fèit nucleari » e que les mainatges ne son conscients tanlèu que se confrontan a las estructuras essencialas d’una lenga. Del moment qu’abandonam la descripcion fenomenologica per promaure ambe fòrça l’idealisme, la nòrma ideala, l’academisme – qu’èra pas duscas aquí qu’una temptacion permanenta, presenta, per exemple, dins Alibert – es a mand de triomfar. Aquel academisme, a l’encòp instrument e simptòma, carreja totis les hipercorrectismes, les etimologismes, les neologismes e les arcaïsmes que, dins l’occitanisme contemporanèu, caracterizan plan d’enonciacions regidas per un indenegable principi de plaser e son autant d’esquivas, de fugidas, per rapòrt a un principi de realitat (lingüistica) actualament aflaquit : la lenga que diuriá èstre tend a s’impausar (ailàs, pas sonque sul mòde imaginari) contra la lenga que es, e çò que duscas ara èra pas que normalizacion grafica se muda en normalizacion lingüistica … Mes siam claris : es normal que la Lingüistica mene sas recèrcas e ne fasca part. Es absoludament pas çò que sometèm a critica aicí ; çò que l’es, al revèrs, es la pretencion d’utilizar le saber aquesit per installar un dirigisme lingüistic cercant le restabliment d’una mitica puretat de la lenga e la consacracion (al mens simbolica) de la minoritat activa qu’a fèit la causida del purisme. Ara, aquel dirigisme es estacat a l’idèa implicita – e vaquí un segond constat de pessimisme etic – que le lengatge populari, ordinari e impur, es sens avenir. Aiceste seriá le grand afèr dels normalizators, del monde que legifèran al nom de la Sciéncia. Mes, noirit de dobte filosofic desempuèi ma prima joinessa, me pòdi pas abstenir de pensar : tot aquel polit monde legifèran, en vertat, solament al nom de la Sciéncia ?
La desfisança quant a la pluralitat de la lenga-cultura populària, quant a sa capacitat de creacion, a pas res de neutre. Pr’aquò, les fèits son testuts : de « monsieur », per exemple, le pòble fasquèt « mossur », puèi les derivats « mossuròt », « mossuradas », « mossuralhas », « mossurejar », etc. Per remplaçar aquel afrós gallicisme, La Nòrma nos vòl impausar « Sénher », que le pòble emplega exclusivament per parlar de Diu o a Diu (véser « Nòstre Sénher »). Perqué voler abolir aquela vertat lingüistica e mentala de fèit (la distincion e opausicion « mossur/Sénher »), vertat qu’a le meriti d’existir e de foncionar, al profièit d’una « pura » vertat supausada de dreit (l’unic « sénher »), portaira de confusion (la designacion de l’òme = la designacion de Diu) e que digús comprendriá pas ? Cossí véser pas que designar un èstre uman per un vocable desempuèi longtemps reservat a Diu seriá capvirar una certana vision del mond, una realitat antropologica manifestada pel discors ? Seriá alavetz, pel locutor « natural », eretièr, la mèma lenga, le mème monde mental, le mème imaginari ? E quin efèit li fariá d’èsser apelat atal per un novèl locutor? Aquelas questions son pas d’actualitat pel normalizator ; el, coma es estat dit, se coita de tornar cóser çò que fosquèt esquiçat. E « Sénher », per el, a fòrça meritis, que son tanben d’enjòcs ideologics :
– renosa ambe l’Atge d’Aur medieval, trobadorenc, e representa un revenge simbolic sus l’Istòria d’aprèps la catastròfa ;
– aparten atal a l’escrit mès nòble (pel normalizator, qu’es un letrat, l’escrit es superior a l’oral) ;
– s’abreuja en « En » - çò que l’identifica al catalan, idiòma fraire, nòble, prestigiٕós, quasi estatal, simbòl de seriós e de succès, sòrta de doble ultra-positiu e d’àngel gardian de l’occitan (l’estibatge a la Catalonha modèrna es viscut el tanben coma un revenge simbolic suls trebolaments de l’Istòria);
– revèrta « senyor », « señor », « signore », etc., çò que le sarra d’autras lengas latinas e l’alunha de l’abastardit « mossur », doncas l’alunha del francés…
Amb aquel exemple, dins le fons, tot es dit : s’agís ben de purificar la lenga en la purgant al maximom d’aquelis efèits malastroses de l’istòria que son les francismes. Ont vesèm que purificar la lenga es tanben purificar l’Istòria, en la tornant escriure, en la jogant contra ela mèma. « Mossur » es un produit de l’Istòria ? Aquò rai, le normalizator anirà cercar dins l’Istòria de qué esfaçar aquela error de l’Istòria : sufís de remontar a las originas, es a dire a l’epòca mitica d’abans la França. Se tròba aquí, al fons, la puretat : dins la non-França, l’a-França, çò fòra-França, l’anti-França, coma se voldrà dire… Le mot occitan d’origina francesa es pas considerat coma un vertadièr mot occitan mes coma una taca que cal esfaçar. Atal la fòrma « mème » serà regetada, mentre qu’es utilizada dans l’inter-sistèma, es a dire dins la lenga parlada majoritàriament ; òm optarà per « meteis », per l’ideal contra la realitat, per la puretat transcendenta contra l’impuretat immanenta, es a dire : contra la copulacion (istorica) ambe’l francés. Pauretat de l’occitanisme quand crei trobar son identitat dins la ràbia que desencadena contra la França e le francés ! Mediocritat de l’occitanisme quand es pas que reactiu, es a dire quand existís pas que contra, sonque « per rapòrt à… », non pas dins una afirmacion positiva e primièra de çò qu’es, mes dins una reaccion reflèxa e pas soscada, segonda, a l’espavental francimand ! Avuglament de l’occitanisme que s’infèuda alavetz sens se’n mainar al modèl negatiu tant asirat, e viu pas que per un combat que le subordina ! Èrrament de l’occitanisme que crei obrar liurament a l’instant ont renóncia sens ba saber a existir d’esperel e s’enclau dins una relacion mortifèra, de tipe repulsion-fascinacion, ambe çò que diu teoricament regetar (la taca francesa), mes que li fa besonh, fin finala, per demorar quilhat…
L’ironia de l’istòria es qu’aquel occitanisme del ressentiment pòt pas viure qu’en mimant inconscientament le poder francés : les países d’Òc fosquèron l’una de las victimas del centralisme (monarquic puèi republican) ? L’occitanisme se vòl donar un occitan « central » (ne podèm doncas deduire que i aurà d’occitans periferics, segondaris) ; sofrisquèron de l’uniformizacion culturala ? Sòmia pas mès que d’un occitan « estandard » (l’estandardizacion, es pas l’uniformizacion e la reduccion a l’Un ?) ; conesquèron le corset de l’academisme ? Cèrca a restancar e calmar la vida del lengatge dins de plan seriosas Academias ; les países nòstres pòrtan les estigmatas del mesprètz de l’elitisme francés envèrs le pòble ? L’occitanisme va produire d’unas elitas localas e regionalas que, parlant – coma se diu – al nom del pòble, inventaràn le mesprètz sòft (per l’indiferéncia, l’evitament, le contornament) ; patisquèron la ierarquizacion dels parlars e l’essencializacion de La Lenga inerentas a la constitucion de l’Estat-Nacion ? El va reconduire aquela ierarquia e aquela essencializacion al còr de la lenga minorizada que pretend defendre : la pausicion d’aquel occitanisme per çò qu’es de la question dels « dialèctes » me sembla d’aquel punt de vista totalament simptomatica. La nocion de dialècte fa partida, en çò nòstre, d’aquel matalàs d’evidéncias qu’i repausa una vision de las causas amplament partejada e que fa pas jamès l’objècte del mendre questionament. Pasmens, l’existéncia en se del dialècte es pas una evidéncia. L’occitanisme de las annadas 70 presentava sovent – e ambe rason – la lenga coma « un dialècte qu’a capitat », çò que sos-entendiá que i a pas de diferéncia d’esséncia entre lenga e dialècte mes una distincion circonstanciala e tota relativa – perque politica. Ausissèm ara una cançon plan diferenta quand, emès jos la pluma de lingüistas dels mès eminents, se parla del dialècte coma s’aviá una existéncia objectiva. Pr’aquò aicesta es luènh d’èstre verificada, si ne cresèm le quiti Ferdinand de Saussure: « Il est difficile de dire en quoi consiste la différence entre une langue et un dialecte. Souvent un dialecte porte le nom de langue parce qu’il a produit une littérature ; c’est le cas du portugais et du hollandais. ». Òm creiriá ausir parlar un gauchista de l’aprèps 68, de tant desentona le siu dire per rapòrt al dogmatisme que domina en nòstras sasons : « Les idiomes qui ne divergent qu’à un très faible degré sont appelés dialectes ; mais il ne faut pas donner à ce terme un sens rigoureusement exact ; nous verrons (…) qu’il y a entre les dialectes et les langues une différence de quantité, non de nature. ». Las divergéncias que ne parla son simplament las variacions o fluctuacions, geograficas e/o socialas, qu’èi evocadas precedentament mès d’un còp. Per el, es la diferéncia dins la quantitat de divergéncias que fa la diferéncia entre le dialècte e la lenga. Aquesta es doncas alavetz logicament plan mens marcada per la variacion enonciativa e coneish una unitat formala del còdi : es normada, estandardizada ; per aquò, es considerada coma pus « comuna » e benlèu coma le veïcul, entre autras causas, de la literatura e de l’administracion. Es tanben çò que nos ditz tot diccionnari basic de lingüistica . Mes dins le cas de l’occitan, e coma i a una solidaritat necessària entre la lenga e le dialècte , si le lengadocian, le gascon, le provençal, le lemosin, l’auvernhat, le vivaroalpenc, etc., son dialèctes occitans o dialèctes de l’occitan (coma es costuma de dire), alavetz ont es l’occitan ? Ont es l’occitan pròpiament dit ? Ont es coma lenga qu’existís e foncionna a part de sos dialèctes ? Ont es coma idiòma realament existent e doncas coma referéncia per rapòrt a la quala se destacarián sos dialèctes ?
En realitat, l’occitan es pas enlòc mès que dins aquela pluralitat lingüistica practicada a l’oral coma a l’escrit sul siu territòri istoric. Parli lengadocian, gascon, lemosin, provençal, auvernhat, vivaroalpenc, etc., alavetz parli (l’) occitan, es a dire obligatòriament un occitan, e non pas un dialècte (de l’) occitan ; alavetz parli una lenga dins una de sas modalitats geograficas e/o socialas perque, èstre de situacion, pòdi pas parlar qu’una lenga en situacion. En vertat, pòdi pas parlar la Lenga, perque es una abstraccion ; parli una certana lenga, una lenga totjorn particulària, totjorn singulària : la mia. Es aquò que discor e pas quicòm mès. Le dialècte, per parlar clar, es una invencion del lingüista , pel milhor un concèpte operatòri, es a dire una idèa generala que li permet de trabalhar, dins aquel cas : d’analizar (de separar, distinguir) les divèrses compausants d’una sola e mèma lenga. Mes se pòt sortir d’aquel aprochament scientific, es a dire abstrèit (de realitat sonque mentala, destacada del viscut qu’estúdia e totjorn segonda per rapòrt a-n-el), se pòt arrestar de confondre la carta e le territòri. Si causissèm le territòri, renosam amb un apròchi fenomenologic de las causas, ambe l’experiéncia qu’avèm del monde, experiéncia que per èsser familiara es pas mens vertadièra – dins un autre domeni – que l’examèn o l’experimentacion de tipe scientific, e qu’a l’avantatge sus elis d’èsser primièra, es a dire fondamentala e originària. Es aquel apròchament qu’anima l’espiar clarvesent d’un Tomàs d’Aquin, puèi d’un Nicolas de Lyre, que le lor testimoniatge, als sègles XIIIen e XIVen, me pareish rendre compte plan milhor de la realitat lingüistica que fòrça analisis « objectivas » del scientisme contemporanèu :
« Dins una mèma lenga [lingua] trobam divèrsas faiçons de parlar [diversa locutio], coma apareish en francés [parlar de l’Isla de França], en picard, e en borguinhon ; pr’aquò s’agís d’una mèma lenga [loquela]. »
« Malgrat que la lenga francesa siá una, les que son de Picardia la parlan diferentament de les qu’abitan París ; e per aicesta diversitat [varietas en latin], òm pòt percebre d’ont ven qualqu’un. »
Quitèm doncas de considerar l’occitan coma una fòrma supra-dialectala, mentre que se ten pas en defòra d’aquelas modalitats qu’arrestam pas de presentar coma dialèctes, çò que son pas. Son le real mème de la lenga – son ineréncia, sa consisténcia – pas exterioritats o excresséncias. Cal rompre salutàriament amb aquel diagrama plan francés, al sens que nos es legat per l’istòria de la França : le de la ierarquizacion dels idiòmas, donc de las personas e dels pòbles que les parlan. Es que se sap qu’«Es Ronsard qu’emplega le primièr le mot dialècte per designar le parlar del Vendomés, sa region d’origina, sens dobte perque le mot patoès èra tròp pejoratiu. » ? Aquel mot sabent fonciona doncas, a comptar d’aquel moment, coma un tapapecat : l’organe vergonhós e pudent que cal escondre, es le patoès. Es sus aquel reganh lingüistic, reganh geographic e social, que se bastís al long dels sègles l’elitisme cultural francés…
Es aquel diagrama que desiram reproduire inconscientament amb aquel fantasma de « l’occitan estandard », de la « lenga comuna », de la koinè salvaira que vendriá tot a l’encòp bailejar e despassar les « dialèctes » ? Es aquela estructuracion ierarquica, elitista, que volèm contunhar d’enviar coma senhal d’avenidor als locutors eretièrs (e als autris) ? Perque se cal pas contar d’istòrias, le mot « dialècte » - dins la constellacion culturala e politica qu’es la nòstra – es pas jamès neutre, es totjorn connotat pejorativament, e tanben quand es utilizat dins le quadre de la sciéncia : le dialècte es pensat coma exclús d’unas foncions lingüisticas a causa de sa pretenduda portada limitada e d’una inscripcion dins le registre escrit jutjada febla. Doncas es percebut coma rustic, de còps rudimentari, culturalament inferior, restrent, sens estatut envejable. En un mot, le « dialècte » es gaire milhor que le patoès ; e es l’irrespirable, l’insuportable, per qui sòmia de reconeishença, de prestigi, d’ascension sociala e … d’identitat pura. D’efèit, representa l’alteritat al còr de la lenga, es a dire al còr de çò qu’es percebut coma le factor primordial d’identitat. Ara, cossí véser pas, a-n-aquel grau, que la volontat declarada de despassar aquela alteritat (que cèssa pas de se manifestar dins la pluralitat lengatgièra efectiva) amaga mal le desir fantasmatic de se desfèr de la lenga ela-mèma, de la lenga tala coma se viu, tròp impura, per se’n donar una milhora : unida, omogenèa, alavetz objècte d’un pus grand ufan gausiu ? Ba disiá abans : un sector important de l’occitanisme actual pòt pas mès assumir l’imatge – a son vejaire negatiu – que li sembla remandar la diferéncia intèrna pròpia de nòstra lenga-cultura. Es benlèu çò qu’explica que pòsca « ringardizar » e provincializar un pauc mès le monde que s’obstinan a demorar fidèls a la vièlha que vòl pas crebar , es a dire la lenga reala, en lor fasent saber que se pèrden dins un usatge lingüistic subaltèrne e que convendriá – per n’acabar amb aquesta condicion vergonhosa – que se pleguessen a un usatge superior, modèrne, le de La Lenga, la sola, la vertadièra.
Pasmens, les nòstres supausats « dialèctes » fosquèron pas d’idiòmas administratius e/o scientifics, ací o alà, dins un passat alunhat ? Son pas desempuèi d’annadas e d’annadas lengas ensenhadas e ensenhairas ? Sustot : son pas portaires d’una immensa literatura, a l’encòp sabenta e populària, dels Trobadors duscas ara? E si koinè i diu aver, qué es aquela manca de fisança en nosautris, e en la fòrça del lengatge, que nos permet pas de concebre qu’aquela varietat novèla de la lenga pòsca nàisher – non pas de l’artefact – mes de l’escambi d’autras varietats de la mèma lenga entre elas ? Es pr’aquò de la lor combinason dins una situacion de contacte permanent que naisherà eventualament aquela varietat lingüistica novèla. Mes aquela « koinèzacion » se farà pas que si cadun o caduna a la possibilitat de practicar, d’un biais liure e descomplexat, las variantas que n’a la costuma.
Le moment occitanista que vivèm, le que ja se projècta, per delà l’eterogeneïtat lengatgièra presenta, dins un futur lingüistic omogenèu e confòrme, desbarrassat del pes dialectal, me fa irresistiblament pensar a la fin del sègle XVIIIen e al siu modèl dual de negacion culturala del pòble :
– jos l’Ancian Regime d’en primièr, per de rasons de prestigi, de distincion sociala, las elitas francesas van relegar les parlars popularis dins las marges : les comprenen, mes se cometen pus, oficialament, ambe’l lengatge obrièr o paísan. Es pel naut que s’esfaça e se nèga la diferéncia culturala intèrna al país. Fidèls a Vaugelas, las elitas considèran l’usatge del patoès coma un estigmata social incompatible ambe’l « bon usatge ». L’Estat, qu’aviá pro a fèr ambe l’eterogeneïtat sociala, establisquèt l’omogeneïtat de son administracion. E se concep de mens en mens facilament la nacion coma una entitat impura ;
– jos la Revolucion, apuèi, que vòl inventar un monde novèl e una novèla lenga per d’idèas nòvas, mes que finalement cambiarà pas res a-n-aquel mesprètz e a-n-aquela mespresa culturals, al contrari : per las elitas recentas, le patoès deven un obstacle passiu o una resisténcia activa a la libertat que s’es desencadenada. L’Abat Grégoire crei que les patoeses son pas lengas, que lor grossieretat enclina al fanatisme e pòt pas exprimir l’abstraccion, ni l’universal, ni la fraternitat. La Republica confond unitat nacionala e omogeneïtat culturala, egalitat politica e uniformizacion lingüistica, e decennias d’instruccion escolària n’acabaràn ambe la rèsta…
La doxa ben pensanta considèra que la França republicana se donèt atal la possibilitat d’inventar un demos, es a dire un pòble al sens politic, un còs de ciutadans ; evidentament es pas fals, mes es véser sonque la mitat de las causas, perque l’invencion d’aquel demos s’apièja incontestablament sus l’invencion d’un ethnos, un pòble al sens etnic, un agropament uman caracterizat principalament per una mèma cultura, una mèma lenga. Mes, me diretz, quina relacion entre aquelas elitas francesas del sègle XVIIIen e certanas elitas occitanistas actualas ? Perqué aquel parallèl entre periòdes istorics tan desparièrs, entre practicas en aparéncia tant opausadas ? L’occitanisme es pas l’autre de l’elitisme francés, son opausat ? Es pas l’antidòt absolut a tota politica uniformizaira egemonica, a tota negacion de l’alteritat, de la pluralitat ?
La relacion es la que sièc : fau l’ipotèsi que sèm totjorn collectivament e inconscientament temptats de reproduire, a la nòstra escala, dins la nòstra esfèra, e dins las circonstàncias particulàrias que vivèm, le modèl politicò-cultural aplicat pel poder francés a la fin del Sègle de las Luses. Non pas a causa d’un gost demasiat pel sègle XVIIIen, de segur, mes perque aquel modèl – fondator – nos secuta, perque sa logica nos determina, quitament si es sus un mòde negatiu, quitament si es d’una faiçon indirècta ; perque demoram dependents de çò que combatèm e que, coma le colonizat que se coita de mimar son ex-opressor tanlèu recobrada sa libertat, nos podèm pas empachar de repetir implicitament un modèl qu’es finalament le sol que conescam e que nos apareish confusament coma un recors a la crisi : la, proteïfòrma, que viu la nòstra societat ; e la que viu l’occitanisme, confrontat a la disparicion programada dels darrièrs locutors occitanofònes « naturals », al darrièr badalh d’una alteritat païsana que representava un vivièr cultural vertadièr, a la francizacion massiva, al trepejament de l’occitanisme politic, a las dificultats e a las escasudas mitigadas de l’occitanisme cultural e d’una reconquista dels esperits e dels còrs qu’arriba malaisidament a despassar l’estadi de çò simbolic.
Aquel doble modèl occitanista actual, le podèm qualificar de nacionalista, sens cap intencion pejorativa . Es le besson del nacionalisme francés, malgrat una dissimetria evidenta. Après le moment d’esquèrra que fosquèron las annadas 70 e 80, s’installa, d’en primièr a passes pichons, puèi a bèlas cambadas, le moment nacionalista que desenant ganha en importància . Ací me cal, per esclairar milhor la seguida de mon prepaus, metre aquelis dus moments – le d’esquèrra, puèi le nacionalista – en perspectiva ; una comparason globala d’aquelis dus moments s’impausa si volèm comprene d’ont ven le doble modèl nacionalista que caracteriza l’epòca que vivèm (e som plan conscient qu’aquela comparason rapida trobarà totjorn las sias excepcions) :
– le moment d’esquèrra : qué demanda globalement l’occitanisme de l’aprèps-guèrra, en granda partida sortit de la Resisténcia e/o de son esperit ? Mens de Republica, mès de democracia efectiva. Aquesta passa per las lutas per l’emancipacion, doncas la reabilitacion, del país real e de son pòble : las classas trabalhairas (minaires, viticultors, Larzac, etc.). Le mot d’òrdre es « Autonomia ! » mes l’autonomia que ne somiam, al fons, es l’autogestion generalizada, le principi de subsidiaritat generalizat, un desvolopament economic equilibrat pel país, l’autonomia tala coma Castoriadis la teoriza, pas l’indepéndencia sus basas etnicas (Fontan e son P. N. O. demòran en marge). Una aficheta proclama : « Los borgeses mespresan la lenga del pòble. Parlar occitan es un acte revolucionari ! ». Ne ditz fòrça : l’illusion lirica (si parlar occitan es vertadièrament un acte revolucionari, alavetz le campèstre es claufit de bolchevics dangieroses !), mes sustot la volontat de n’acabar ambe’l mesprètz que la lenga del pòble n’es l’objècte de la part de las elitas. L’occitan es defendut, reivindicat, en qualitat de lenga del pòble. Quand Martí canta « Occitania saluda Cuba », l’Occitania dont parla es le pòble « que parla coma un torrent », sa dignitat, sa libertat. Quand canta sa tèrra, s’agís pas del terrador mitic dels Felibres mes d’un país que patís l’exòdi rural, la desertificacion de regions entièras, le torisme de massa, l’explotacion sens vergonha, la pollucion, la desculturacion, etc. Ges de chovinisme interclassista dins tot aquò, la « nacion » es d’abòrd le pòble dels petits que patissen, òm parla de « socialisme », Jòrdi Blanc revira e publica en occitan Lo Manifèst del Partit Comunista de Marx et Engels , e la « descolonizacion » que desiram sembla mès a un cambavirament de las mentalitats, de las practicas e de las estructuras tradicionalas qu’a un arrancament secessionnista. En soma, coma l’escriu a l’epòca le Pecot, l’Occitania « (…) est le nom que nous donnons, dans ce coin d’Europe, et à partir d’une situation donnée, à l’aventure des hommes pour en finir avec le vieux monde. » . Aquel occitanisme que se voliá « de classa » es de segur criticable dins plan de domenis, en començant per sa retorica tèrç-mondista, mes i a qualque res que li podèm pas enlevar : sa referéncia constanta al pòble coma centralitat de son combat, dins la preocupacion permanenta d’identificar luta per l’occitan e defensa de las classas populàrias. Comprenguèt, malgrat totas las mitificacions e las errors tacticas que posquèt produsir d’un autre costat, que las escasenças de l’Istòria permeten pas a l’occitanisme contemporanèu de se dissociar d’aquelas « gents de pauc » que pòrtan encara la lenga-cultura d’Òc. Per aquel moment d’esquèrra, le sacrat e le legitime, aquò’s le pòble ;
– le moment nacionalista : i sèm, quitament si es pas tematizat coma tal. Vòli pas dire que l’immensa majoritat dels occitanistas actuals s’es afiliada al Partit de la Nacion Occitana o se proclame espontanèament nacionalista en tota consciéncia. Vòli dire que, per aquel occitanisme, le sacrat es pas pus le pòble e que le mot nacion a pas mès la connotacion sociala, de classa, qu’aviá precedentament. Aquel mot a d’ara enlà una valor mès classica : cèrtas, s’agís totjorn d’un agropament uman determinat per un territòri, una lenga, una cultura, una istòria, mes aquel grope es pas pus identificat a las classas trabalhairas, pren una connotacion mès ampla, interclassista o que despasse la problematica classista, e mès denegant l’idèa que la luta de las classas siá determinanta dins la vida dels òmes. Çò qu’es ara metut en avant es la vision d’una comunautat istorica unida a l’entorn de sa lenga, sa cultura, sas tradicions, sos remembres (uroses o traumatics), son patrimòni, son engeni, sas valors especificas : de l’Edat Mejana òm reviscòla les concèptes de jòi, paratge, convivéncia, mercé, etc., per les reciclar segon las necessitats del temps. Montsegur es totjorn un simbòl de libertat, de resisténcia a l’opression, mes tot parièr le d’una civilizacion. Perque es plan d’aquò que s’agís : l’Occitania es abans tot percebuda coma una civilizacion, es a dire una continuitat istorica, una cultura e una espiritualitat durablas e a despart, una nacion potenciala, en devenir permanent . E mès nos identificam a la Catalonha mès s’agusa aquel sentiment : al « Som una nació ! » catalan respond le resson del nòstre mimetic « Sèm e serem ! ». L’Occitania es pensada ara coma una identitat transistorica constituida de longa data (un ethnos que d’unis fan remontar a l’Antiquitat ) e que li fa besonh una inscripcion culturala, mes tanben politica, dins les fèits. Le transfrontalierisme europèu pareish li donar una possibilitat de s’afirmar en s’escapant del corset exagonal. L’agre de l’afèr, aquò’s le pòble. Per tant que manifèste aquel occitanisme que son nacionalisme es dubèrt, umanista, le contrari d’una crispacion identitària, d’una barradura a l’autre, le pòble es pas vertadièrament al rendètz-vos. Vòl plan èsser occitanofòne, e mès culturalament occitanista, simpatisaire de la causa culturala, mes se reivindica pas massivament occitan. Es pas prèst a escambiar sa carta d’identitat francesa per una carta d’identitat occitana, fosquès simbolica. Es estacat a l’ideal republican mes vòl pas tornar viure la malafèita de l’identitat unica e univòca. Se sembla contentar d’una pluralitat de fèit e, d’un autre costat, a plan d’autris problèmas a reglar. Coma ditz le Claudi Sicre : « Le pòble vòl pas un monde, vòl mondes » …
Es alavetz perque que le pòble es jutjat desfalhent per rapòrt a-n-aquela Occitaniae perennis, per rapòrt a-n-aquela nacion mès que milenària – culturalament desfalhent (sa lenga es impura) e politicament desfalhent (contunha de se sentir francés, malgrat tot) – que les tenents del nacionalisme soft van optar per duas actituds fondamentalas al siu esgard. Ont retrobam le doble dessenh que caracteriza las elitas francesas de la fin del sègle XVIIIen :
– la temptacion pel Çò Mème : es la version « Ancian Regime », le replegament sul domeni reservat de çò literari, de la bèla lenga prestigiosa, del plaser de l’entre-nosautris : cadun escriu per el e pels egals, pas mès pel pòble, dins una lenga d’Òc de laboratòri qu’a pas res mès de populari ni de plural, çò que – justament – satisfà (es pas pus question de se comprometre ambe’l païsan, l’emplegat, l’obrièr, etc., que de tot biaish se’n fot). Aquel elitisme pòt èstre involontari o pas, aquò depend, e permet multiplas distincions : per rapòrt a l’elita francofòna, per rapòrt al militant occitanista de basa, enfin per rapòrt al pòble. Sèm ací dins la puretat de l’omogeneïtat sociologica mes tanben culturala e lingüistica : la lenga es d’ara enlà sens crassas « dialectalas » e le parlar ordinari es proscrit. Le « dialècte » pòt subreviure coma curiositat etnologica, objècte d’una curiositat passadissa. Es fin finala l’aveniment de La Lenga, coma divinitat, reialme immaterial, immaculada concepcion per gausiment privat ;
– la temptacion pel Tot-Autre : es la version revolucionària o reformista radicala, l’invencion d’una novèla lenga per dire un monde nau. Malurosament, le pòble es un pes mòrt, son lengatge es pas mès adaptat, tròp passat de mòda, tròp escampilhat, cambiadís, trebolant, pas pro « passa-pertot », unificat, omogenèu, cool, rapide (per « textotar » o navegar sus Internet), seriós (las variacions dialectalas, aquò’s plan rasonable ?), sople, de bon ensenhar… L’occitan es pas mès qu’un pretèxte, una pasta que se pòt modelar a bèl èime, e servís a la creacion d’un Volapük a faiçon. Per la libertat lingüistica futura, per La Lenga pura de deman, sacrifiquèm le patoès grossièr de uèi ! E viva l’Artefact Suprème !
Dins cada cas, es l’abandon del pòble. Curiós nacionalisme qu’es prèst a se passar de son pòble : es pas confòrme ? Oblidèm-le ! E nosautris les tenents del pluralisme lingüistic, les irreductibles de la diferéncia, nos encaminam tranquilament cap a l’instauracion doça, mes irreversibla, a còps de « normativizacion » lingüistica, d’un unilingüisme intèrne a l’occitan. Polit retorn del reprimit francò-jacobin ! Mes si aquel unilingüisme es un projècte, coma la nòrma e son bon usatge unitari, es sustot una illusion. La realitat del lengatge es autra ! E qué dire dels parlaires eretièrs ? Son le vertadièr creator collectiu, le motor de l’evolucion lengatgièra ; podèm reformar la lenga, menar una entrepresa neologica, sens elis o contra elis ? I a un brave paradòxe, pel lingüista, a voler intervenir transitivament sus la lenga mentre que tota sa sciéncia repausa sus l’idèa, metuda en evidéncia per l’istòria de las lengas, qu’aquela evolucion es principalament le fèit de l’accion dels locutors e del temps. Nasquèt l’occitanisme per qu’una minoritat de normalizaires impausès sas causidas a una majoritat de « normalizats » o puslèu per que le pòble prenguès enfin la paraula dins sa lenga? L’impausicion, fosquès simbolica, d’una nòrma autra que la vertadièra, la nòrma d’usatge, es non solament una error pedagogica grava, que torna instaurar pel cap de las gents la funèsta distincion entre patoès e occitan, mes tanben una mespresa d’importància sul sens de l’engatjament occitanista. Per çò qu’es de ieu, l’auretz comprés, participarèi pas a cap entrepresa cercant a fèr del parlaire occitanofòne un « unilingüe del dedins » (per parodiar le Joan Larzac). Quand dintrèri en occitanisme, en 1971, signèri pas per aquò…
Eric Fraj
